Dạo ấy tôi hay ghé qua quán cà phê của chị Võ Thị Xuân Hà, ở đó vừa bán cà phê vừa bán sách của nhà sách chị ấy xuất bản. Quán thường vắng teo, nghĩ mà ái ngại về chương trình Văn Hoá Đọc chị ấy đang theo đuổi. Chị Hà dốc tiền theo đuổi nghiệp văn chương , xuất bản sách, tôn vinh văn hoá đọc...nhưng văn hoá đọc của người Việt bây giờ đìu hiu, quạnh quẽ đến nao lòng. Nhiều khi nhìn chị trong quán cà phê sách của chị, tôi liên tưởng tới câu chuyện người giữ nghề làng tranh Đông Hồ, người đàn ông mà hàng sáng quẩy bọc tranh đi bán, đêm về giã điệp trộn giấy. Ông gánh tranh đi buổi sáng như đi bán, nhưng nào bán có ai mua. Tối mịt không ai trông thấy, ông gánh trở về, đêm mang cối không ra giã điệp cứ như thể là nghề tranh dân gian giấy dó điệp còn thịnh lắm.

Các thông tin gọi là xấu độc, bịa đặt, xuyên tạc thì không cần phải bàn, vì những thứ này quá dễ cho uỷ ban kiểm tra trung đảng, ban tổ chức trung ương đảng kiểm chứng. Nhưng phần '' thông tin không chính thức '' đó chính là phần rất phải đáng bàn. Có nghĩa những thông tin này không phảỉ là bịa đặt, xuyên tạc mà nó là những thông tin chính xác về cán bộ nào đó có sai phạm, nhưng cán bộ này đảng đã quy hoạch vào vị trí tới. Và lãnh đạo đảng CSVN cấp cao không muốn thông tin đó lọt ra ngoài gây mất uy tín về quy hoạch cán bộ của họ. Cho nên họ nhấn mạnh từ đánh gía chặt chẽ, do đơn vị có thẩm quyền ở điểm thứ 3.

Ngay năm 1970 tôi viết bài đầu tiên về người bạn thời niên thiếu của mình, từ 1953 chúng tôi đã gặp nhau tại Hà Nội, hoặc trên lầu hai của ngôi nhà bên hồ Thiền Cuông nơi tôi cư ngụ, hoặc trong khuôn viên khu tòa án Hà Nội, nơi anh cư ngụ dưới mái gia đình, ở một góc phía sau khu tòa án. Anh từng chỉ một góc bãi cỏ nơi đó, bảo tôi: “Chỗ đó là mồ chôn tập thể của một vụ tàn sát…” Anh nói nhiều hơn nhưng tôi không còn nhớ hết một cách chính xác, nên không dám viết lại các điều khác.

Cán bộ (“từ cấp huyện, vụ, cục trở lên) đều được gửi đến Học Viện Chính Trị Quốc Gia Hồ Chí Minh để học tập về lý luận Marx-Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh, và những tấm gương đạo đức “bình dị mà cao quý ” của Bác. Xong, tất cả đều “ăn của dân không từ một thứ gì.” Thảo nào mà nhà văn Nguyễn Huy Thiệp buông lời ta thán: “Thời của tôi đang sống là thời chó má. Tin tôi đi, một trăm phần trăm là như thế đấy.” Vâng tôi tin “như thế” chứ. Chả những thế, tôi còn trộm nghĩ thêm rằng chính vì học theo gương của một Thằng Chó Đẻ nên đất nước mới phải trải qua cái Thời Chó Má thế này.

Chả là đời tù nó buồn lắm. Nên cần nghêu ngao, hát hò giải khuây. Mà cái cách “phổ cập âm nhạc” trong tù cũng hay đáo để cơ. Không hát nhạc đỏ, tức là mấy bài kiểu “đảng đã cho ta một mùa xuân”, hay “bác đang cùng chúng cháu hành quân”. Chị nào hát mấy bài ấy, bọn tù nó cười cho, bảo “đồ thần kinh”, “mày hát mấy bài đấy nghe như cứt ấy”. Mặc dù các buổi văn nghệ do nhà trại tổ chức, đều bắt buộc “phang” nhạc đỏ. Nhưng để giải khuây, để ngân nga cho nhau nghe, để khoe giọng, để trải lòng mình ra với đời tù khốn nạn thì dứt khoát phải là “nhạc vàng”-nhạc Miền Nam trước 1975.

Cụ Hồ tiếp : Ví dụ: Thời trước cụ làm thầy giáo thì không có gì là tham ô, lãng phí của nhân dân, vì dạy bao nhiêu giờ lĩnh bấy nhiêu tiền. Nay xét lại : Lúc đó dạy thì dạy gì, đào tạo người thì đào tạo cho ai? Vì “tôn sư trọng đạo”, cụ ở địa vị ông thầy, nên được lớp trí thức trọng cụ, dân cũng trọng cụ. Nhưng ông thầy lúc ấy nói gì? Nói chống Tây thì nó đá đít. Dù muốn hay không, cũng phải nói đế quốc, phong kiến là tốt. Như thế là có thể có tội với nhân dân rồi. Tôi nghe ở đây có đến 4 đời là học trò cụ, như thế là tứ đại nô lệ”.

Ngày đó trước làn sóng di cư ồ ạt, ông Hồ Chí Minh lo lắng bởi những nhà tư bản, chủ xưởng, chủ nhà máy… sẽ mang của cải ra đi, ông phái ông Nguyễn Duy Trinh vào Hà Nội gặp Thẩm Hoàng Tín, khen ngợi một người có tấm lòng “vì dân, vì nước” và mong muốn ông Tín ở lại và vận động những người “hằng tâm hằng sản” cũng ở lại để xây dựng đất nước đã được độc lập. Ông Tín chấp nhận ở lại với cam kết tài sản của ông và của những người “tư sản dân tộc” sẽ không bị tịch thu. Rất nhiều người giàu cũng ở lại, họ nói “ Ông thị trưởng còn ở lại kia mà”, phần đông nghĩ dù Việt Minh cộng sản thì cũng là người Việt, có lẽ nào….

Có người nói là đảng CSVN đang đu dây, xoay trục sang các nước dân chủ Âu Mỹ. Lịch sử 100 năm nay cho thấy không có quốc gia dân chủ nào đi bênh vực một nước cộng sản. Khi hai bên có lợi thì họ đến buôn bán nhưng trong lòng thì nghi kỵ chế độ cộng sản độc tài. Nhân dân các nước dân chủ sẽ không cho phép chính quyền của họ đem tiền bạc, sinh mạng con em họ đến bảo vệ một nước cộng sản. Xoay trục không đủ, phải thay đổi thể chế giống các nước dân chủ thì mới có sự giúp đỡ.