10:30 phút sáng ngày 29 Tháng Ba, 1975, căn cứ Non Nước, bán đảo Sơn Trà, cửa biển Đà Nẵng tràn ngập những sắc lính VNCH chờ tàu Hải Quân bốc đi, trong chiến dịch bỏ ngỏ vùng II. Pháo binh Cộng Sản bắt đầu tăng cường bắn phá dọc bờ biển. Hai giờ chiều, hai chiếc tàu Hải Quân xuất hiện ngoài khơi. Một chiếc chạy vô bờ, nhưng còn cách bờ khoảng 500 mét thì bị pháo kích dữ dội… Lúc đó Trung Tá Đỗ Hữu Tùng đi cùng với vị chỉ huy là Lữ Đoàn Trưởng Nguyễn Xuân Phúc, là bạn đồng khóa 16, Võ Bị Đà Lạt. Hai vị lệnh cho thuộc cấp, ai bơi được ra hai tàu đậu ngoài khơi thì bơi. Còn hai vị dự định quay lại Đà Nẵng, và sẽ tìm cách ra ngoài hạm đội bằng trực thăng.

Mưa lạnh, cơm nguội lại đóng cục, chan nước mắm nuốt sao trôi? Đành đổ chén nước mắm cũ vô cái nồi đất. Mở thố đựng mỡ đã thắng, còn nguyên tóp mỡ nâu vàng thơm ngậy, múc hai muỗng (cả nước mỡ lẫn tóp) đổ vô nồi đất. Tiện tay “bốc trộm” mấy con tôm khô trong hũ vợ vẫn để nấu canh, thẩy thêm vô nồi đất mấy trái ớt hiểm còn sót lại (đã khô héo)… Cho lên bếp đã nhóm lửa, ngày mưa củi ướt khói cay xè chảy nước mắt, mà khi mùi thơm của hỗn hợp nước mắm kho quẹt đã sánh lại, dậy mùi thơm thèm chảy nước miếng. Rắc thêm vô chút tiêu xay sẵn, tiện tay bẻ mấy cọng hành ngoài mé hiên, thêm mấy nhánh tiêu tươi của mấy dây tiêu sau nhà còn ướt lướt thướt nước mưa.

“Trong cơn lửa đạn tơi bời, có lần bị pháo kích sát ngay sát miệng hầm, có ba hầm chính sát nhau, một của truyền tin, một của bộ chỉ huy tiểu đoàn, và một hầm của quân y. Lúc đó miểng đạn bay vô hầm tôi như sao sa, không biết lúc nào nó rơi trúng mình, khiến tôi chợt nhớ đến tiểu thuyết ‘Dựa Lưng Nỗi Chết’ của nhà văn Phan Nhật Nam, trong đó có những nhân vật trong thời chiến như người lính, người trí thức, những thanh niên bất mãn, và cả những nhà tu, tất cả đều quay cuồng trong cơn lốc chiến tranh!”

Dzũng Chinh, một sĩ quan bộ binh trẻ tuổi, tài hoa trong Quân Lực VNCH, không chỉ “nổi” lên khi sáng tác bản nhạc “Những Đồi Hoa Sim” với tiếng hát của nữ ca sĩ Phương Dung (được khán giả đương thời ưu ái gọi là “Con nhạn trắng Gò Công”) vào thời điểm năm 1961-1962, mà ông còn được nhiều người biết đến với nhạc phẩm “Đêm Dài Chưa Muốn Sáng” qua giọng ca của Hoàng Oanh. Nhạc phẩm này nói lên nỗi niềm bi thiết, trước lịch sử bi hùng của dân tộc, khát khao một mùa Xuân thanh bình, quê hương liền một huyết mạch lịch sử. Lời nhạc trầm hùng, trong “Đêm Dài Chưa Muốn Sáng” của Dzũng Chinh làm người ta nhớ tới những tác phẩm bất hủ như “Hòn Vọng Phu” của Lê Thương; “Con Đường Cái Quan”của Phạm Duy; chút u uất, đau đớn vì những khát vọng thuần nhân bản bị đè nén, bức hại như trong “Người Anh Vĩnh Bình” của Nguyễn Đức Quang.

“Bọn cai tù tức tối nhốt anh Tưng vào conex (loại thùng lớn bằng sắt, như một nhà kho nhỏ quân đội Mỹ dùng để chứa đồ), để riêng một mình, nửa đêm bọn chúng ria hàng loạt đạn vô, lủng hết khắp thùng. Sáng ra bọn chúng chắc mẩm anh Tưng đã chết, nhưng khi mở cửa bọn chúng mới biết anh còn sống. Hóa ra khi bọn chúng ở ngoài rải đạn, chúng chỉ bắn ở phía dưới chân của conex, nhưng anh Tưng chắc có võ, đã nhảy lên bám vào nóc bên trên, nên thoát chết, chỉ bị nát bàn chân. Bọn chúng thấy vậy bèn đem anh nhốt lại vào conex, không cần chữa trị cho anh,” ông Trạng kể chuyện về người tù thoát chết.

Bình Tuy nằm giữa từ Phan Thiết trở ra ngoài Trung coi như mất, Bình Tuy ở giữa cũng chới với khi trong tình trạng chiến đấu trong đơn độc. Ngày 21 Tháng Tư chúng tôi vẫn còn ở Bình Tuy, vì không có lệnh nên vẫn nằm lại, không rút đi,” ông Ô kể. Bình Tuy lúc đó có bốn tiểu đoàn Địa Phương Quân, mỗi tiểu đoàn chỉ còn nửa quân số, tình hình rất xáo trộn. Đêm 23 Tháng Tư, 1975, hai tiểu đoàn được lệnh bảo vệ đường rút lui, còn hai tiểu đoàn gồm Tiểu Đoàn Địa Phương Quân 341 do Tiểu Đoàn Trưởng Lê Hùng chỉ huy, và 344 do Tiểu Đoàn Trưởng Lê Phi Ô chỉ huy phải nằm chịu trận, chống cự lại 24 chiếc xe tăng T54 địch ào ạt tấn công, cùng với hơn sư đoàn Bắc Việt trên 10 ngàn quân, và một trung đoàn pháo với hơn 40 khẩu đại bác địch pháo kích như biển lửa ở trận An Lộc.

Biện pháp “phố hàng rong” của Sài Gòn bây giờ, cũng như “xích-lô ưu đãi” của Nguyễn Bá Thanh ngày trước. Nhìn tổng thể trên một nền kinh tế vốn chưa thoát khỏi tình trạng “giật gấu vá vai” của Việt Nam hiện nay. Thực chất đó chỉ là giải pháp đem “đuôi chuột” mà vá vào cái lỗ hổng “đầu voi.” Nên kết quả giống như dân gian hay nhạo báng chuyện “bá láp” là chuyện: “Đầu voi, đuôi chuột.” Dù được báo chí tuyên truyền trong nước thổi phồng lên, nhưng “ba bẩy hăm mốt ngày,” kiếp mèo lại hoàn… mèo.”

Một nhà văn nữ của Sài Gòn (nổi tiếng từ trước 1975), đã nói với cán bộ văn hóa Cộng Sản, khi những người Cộng Sản cực đoan mới tràn vào thành phố: “Các anh có thể nói Văn Học Miền Nam là ‘phản động’, ’đồi trụy’… hay gọi như thế nào là quyền của các anh. Nhưng các anh không thể nói miền Nam không có Văn Học-Nghệ Thuật.” Bây giờ thì mọi chuyện đã rõ như ban ngày. Nhưng lúc đó, phải can đảm lắm và cũng rất hiểu biết mới có thể nói với những người Cộng Sản ở rừng về như vậy. Nói “rõ như ban ngày” là vì những trường hợp cực đoan nhất, như Lê Hiếu Đằng thời còn ở trong rừng, nghe lời nhạc của Trịnh Công Sơn – “Hai mươi năm nội chiến từng ngày” đã tuyên bố, khi nào về thành thì ông ta sẽ “lấy máu” của Trịnh Công Sơn vì tội “xuyên tạc” chính nghĩa cách mạng, là “giải phóng dân tộc” thành… nội chiến.

Cũng cần nói thêm, chính phủ Singapore được xem là chính phủ trong sạch thuộc loại hàng đầu của thế giới. Và đảo quốc này cũng là nơi có môi trường xanh, sạch hàng đầu thế giới. Việt Nam vốn đã không có được một chính phủ trong sạch, một chính quyền trong sạch, mà chỉ nhờ dựa vào đập vỉa hè để mơ ngủ một đêm tới sáng thành… Singapore thì quả là hề tới thế là cùng!

Nguyễn Khải từ chối không ra Hà Nội, để phản đối cái “dân chủ giả cầy” của triều đình. Và có lẽ đó là hành động “phản kháng” duy nhất của một nhà văn mang lon đại tá, lâu nay vẫn được Tổng Cục Chính Trị và chế độ tin dùng. Nhưng hãy đọc Nguyễn Khải, người đã đem đời mình dâng cho Cộng Sản, viết trong di cảo. Đại ý: “Sống như một con gián, làm người còn chưa xong, sao có thể làm nhà văn?”