Tháng 6/76 tôi được chuyển từ Đồng Găng ra trại A.30 Tuy Hòa. Mỗi một chiếc GMC là 50 tù binh ngồi chồm hổm chen chúc nhau. Phía trên là hai khẩu AK 47 của công an áp giải chĩa thẳng với tư thế sẳn sàng nhả đạn. Khi đi ngang thị trấn Ninh Hòa là nơi tôi được sinh ra và lớn lên, nhìn qua thành xe tôi thấy lại những con đường mà mới ngày nào tôi còn cắp sách đi trên đó đến trường. Nhưng con đường gần gũi đến thế mà giờ đây chừng như xa vời vợi.

Bây giờ, bên đây bán đầy dẫy những viên mồi lửa, chỉ cần thả vào bếp lò một viên thôi là nó cháy bùng bùng ngay rồi. Nhưng, tôi vẫn thích tự mồi lửa bằng củi chẻ nhỏ. Chương, thằng bé 9 tuổi đã dạy cô thiếu nữ 22 tuổi đốt lò thật thiện nghệ! Khi tôi nhóm lửa barbecue nướng thịt nướng hay đốt fire place, dù than, củi rất khô, dù không hề có khói mù trời như xưa nữa, nhưng, bạn bè hay gia đình tôi đều ngạc nhiên, không hiểu vì đâu mà mắt tôi đỏ hoe, ướt sũng…

Tôi quen với việc đi cung đến mức cứ sáng ra là chuẩn bị tư thế. Tức là làm vệ sinh cá nhân xong, không nằm ngả ngón mà ngồi sẵn trên bệ xi-măng. Điều tra viên đến, cai tù mở cửa là tôi đi cung. Trong nhà tù Trần Phú hồi ấy, chắc không ai phải đi cung nhiều như tôi. Cũng không tù nhân nào “nghiện” đi cung như tôi. Chẳng phải tôi thích đi cung đi cán gì đâu, vui gì khi phải đấu trí với bọn điều tra viên. Nhưng ít ra, tôi cũng có được một vài tiếng đồng hồ thoát khỏi cái hộp kín như bưng mang tên “buồng biệt giam” hôi hám, ngột ngạt. Chả ai thích ở trong ấy cả ngày để gặm nhấm nỗi buồn, để thấy mình giống một con thú hơn là một con người.

Phòng giam tối, ẩm thấp, nóng bức và ngột ngạt, thật sự phải chịu đựng lắm mới không phát điên. Dãy tù nam, kế bên dãy nữ không bao giờ thấy nhau, nhưng âm thanh lớn thì nghe rõ. Tôi từng nghe thấy nhiều người nam bị nhốt chịu không nổi, họ la hét, đập cửa đòi thả ra. Có lúc họ gào vài tiếng thì quản giáo lờ đi rồi thôi, nhưng khi họ đập cửa nhiều quá thì quản giáo xuống, thế là vừa tiếng la hét của tù nhân, vừa tiếng quát và đánh đập của quản giáo, tạo nên một âm thanh hỗn độn và dễ làm cho con người phát hoảng và đau lòng. Biết họ bị đánh nhưng lực bất tòng tâm. Ở trong môi trường như vậy, phát điên là bình thường, có vài người chịu không nổi, đã tự tử, thời tôi ở thì không có ai tự tử, nhưng tôi nghe kể lại như vậy.

Trên đường di chuyển người tù, như để đánh lạc hướng, đoàn xe chạy loanh quanh trên các đường rừng rồi ngừng lại dọc đường một vài lần cho đến khi tới địa điểm mới thì ngày đã đi vào tối. Đằng sau cái cổng lớn của trại khoảng hơn nửa cây số là một khu đất trống, các xe lần lượt rẽ vào và từng chiếc tuần tự đậu sát bên nhau. Trời đã sập tối mà mới có năm bảy chiếc tới bãi đất trống với những cán binh Cộng sản súng cầm tay trong tư thế sẵn sàng tác chiến, đứng gác. Đêm núi rừng như buông xuống lẹ hơn ở miền đồng bằng. Sau khi chiếc xe tắt máy khoảng mười phút, anh em tù được lệnh xuống xe thì cảnh vật khu rừng già miền biên giới đang đi vào bóng đêm, cách khoảng năm sáu bước chân không nhìn rõ mặt người đối diện.

Mới đầu, tôi cũng không hiểu vì sao ông phải nín cười, tôi nhìn kỹ tên chị một lần nữa và chợt vỡ “cục ngu” trong đầu, và cả tôi cũng không nhịn được cười. Ông và tôi cùng nhìn nhau rồi cả hai phá lên cười sặc sụa, cười nghiêng ngả, cười đến ra nước mắt. Cả tàu ngó hai chúng tôi, tưởng hai tên này điên vì không ai hiểu tiếng Pháp đủ để thấy được sự tai hại của ngôn ngữ, ngoại trừ ông thuyền trưởng và tôi. Thủy thủ đoàn của chiếc tàu, tất cả là người Philippines nên họ cũng đứng trân ra. Sau khi cười không nổi nữa, ông thuyền trưởng thành thật xin lỗi tất cả mọi người vì có sự hiểu lầm này và yêu cầu tôi thông dịch và chuyển lời đặc biệt xin lỗi chị Từ Tố Nữ.

Tại đây, tôi bị còng hai chân và hai tay cả ngày lẫn đêm; cơm ăn thay vì được hai chén và bốn muỗng cà phê nước muối, thì nay họ xén bớt chỉ còn một chén rưỡi và hai muỗng nước muối cho một ngày mà thôi. Việc tắm rửa thì mỗi tuần một lần với một sô nước; trên thân tôi chỉ có bộ áo quần duy nhất từ ngày tôi bị họ bắt cho đến ngày về là gần ba năm trường. Ngày thì nóng hầm hập, đêm thì lạnh cóng; chỉ có một chiếu rách trên sàn xi măng lạnh lẽo đầy vết máu đã khô đen lâu ngày. Nhìn lên trần nhà thì tôi thấy đầy những con dơi bám chặt. Họ nói là nhốt tôi riêng tại khu biệt giam này để mà suy nghĩ và tự giác thành khẩn khai báo.

Khung cảnh của trại B nhìn hơi ghê rợn. Không khang trang như trại A, nơi các phái đoàn từ Hà Nội hoặc nước ngoài hay ghé thăm… Hoang sơ và đầy lam sơn chướng khí, nhận xét ban đầu của Minh về Trại B là vậy. Và khu kỷ luật, quả là một tác phẩm tinh hoa siêu việt của những cái đầu biến thái đến cùng cực khi nghĩ ra cách đày đọa con người. Được xây bằng đá phiến dày độ một mét với một vách là đá núi. Gồm năm phòng ngăn cách nhau bằng những vách đá phiến dày nửa mét. Các bệ nằm, thay vì là xi măng, cũng là đá phiến. Chính vì vậy, khu kỷ luật lạnh không thể tưởng.

Đúng vào lúc 12:00 giờ đêm Giáng Sinh, họ xét chúng tôi có gì họ lấy hết, đàn bà con gái họ cho vào phòng kín, họ không có hãm hiếp. Sau màng "lột sạch", họ bỏ chúng tôi xuống lại tàu vì họ nói nếu họ cứu chúng tôi, họ sẽ bị tù. Thế là chúng tôi 90 người lại lênh đênh trên biển, con tàu chúng tôi đã vào vùng biển Thái Lan rồi thì các bạn biết giống như mình thả mồi xuống biển biết bao con cá bay tới để ria mồi. Sau 17 lần cướp bóc, hãm hiếp tất cả phụ nữ và trẻ em, những lần như vậy họ thẩy cá và nước đá cho đỡ đói, có tàu khi đến cướp không còn gì để lấy, chúng nó đập nóc mũi tàu và lấy luôn máy thế là tàu tôi trống rỗng.

Chiếc lá tre lại lạch phạch trôi, tôi bất giác rùng mình. Chiếc thuyền con mong manh chứa mấy chục con người giữa đại dương mênh mông, trên trời dưới nước, chẳng thấy đâu là bến là bờ. Chỉ cần một con sóng dữ, thuyền sẽ chao đi và... biến mất. Không dám nghĩ tiếp, tôi chắp tay niệm Phật “ Nam mô cứu khổ cứu nạn Quan Thế Âm Bồ Tát” và “Bà Nội ơi, Mẹ ơi, xin bà, xin mẹ phù hộ cho chúng con, phù hộ cho những người trên tầu được tai qua nạn khỏi”. Boong tầu như một tấm phản phẳng không lan can, ngay gần mép tầu một người đàn ông ngồi kiết già cũng đang chắp tay cầu nguyện. Mặt trời như quả cầu lửa chìm xuống nước thật nhanh để lại một đường chân trời rực sáng và phía bên kia biêng biếc tím, mầu tím của chân trời!

Tôi bị giam ở đây khoảng một tháng để làm việc với chấp pháp và đón Tết đầu tiên tại biệt giam số 9 trại giam công an TPHCM. Thực ra Tết đối với một người tù như tôi lúc đó, chỉ khác hơn ngày thường là nghe thấy tiếng pháo đón Giao thừa nổ đì đùng, gần xa. Gần nhất là tiếng pháo do công an nơi giam giữ tù nhân đốt và những bản nhạc “cách mạng (Đỏ)” ca ngợi Mùa Xuân nặng tính tuyên truyền như “Đảng đã cho ta mùa xuân” của Phạm Tuyên, con của Thượng Thư Phạm Quỳnh bị Việt Minh cộng sản thủ tiêu năm 1945 vì bị coi là “phản động”. Nhưng nay, người con làm nhạc ca ngợi kẻ đã giết cha mình vì “giác ngộ cách mạng” hay tìm cách ẩn mình tìm chốn an thân?

Đã ba ngày nay, chiếc xà lan to dềnh dàng này vẫn lang thang quanh quẩn trong những sông rạch vùng Bến Tre, cửa Tiểu, cửa Đại. Nếu có ai bỏ công theo dõi, sẽ thấy chiếc thuyền này như không có nơi để đi tới, không có một bến cảng để hẹn hò. Khi nước lớn, ...

“Bọn cai tù tức tối nhốt anh Tưng vào conex (loại thùng lớn bằng sắt, như một nhà kho nhỏ quân đội Mỹ dùng để chứa đồ), để riêng một mình, nửa đêm bọn chúng ria hàng loạt đạn vô, lủng hết khắp thùng. Sáng ra bọn chúng chắc mẩm anh Tưng đã chết, nhưng khi mở cửa bọn chúng mới biết anh còn sống. Hóa ra khi bọn chúng ở ngoài rải đạn, chúng chỉ bắn ở phía dưới chân của conex, nhưng anh Tưng chắc có võ, đã nhảy lên bám vào nóc bên trên, nên thoát chết, chỉ bị nát bàn chân. Bọn chúng thấy vậy bèn đem anh nhốt lại vào conex, không cần chữa trị cho anh,” ông Trạng kể chuyện về người tù thoát chết.

Biệt giam tôi ở là 5C2. Trại này có hai khu biệt giam nằm đối lưng nhau, mỗi khu là một dãy 30 phòng. Đối diện từng dãy biệt giam là phòng tập thể, mỗi phòng có khi chứa cả 30 người chen chúc nhau như cá hộp dưới mái tole trời Sài Gòn, dù lúc tôi vào đây đã là tháng 10. Bên trái tôi là một gã tên Trung, nghe đâu là tay anh chị cướp của, giết người đang bị cùm hai chân và xiết ngang đùi bằng một sợi dây loại câu cá cỡ lớn khó đứt làm cho chân gã tù dần dần teo lại, mất khả năng bạo động trong thời gian chờ đem đi xử bắn. Bên phải là Nguyễn Phú Hải, một sinh viên Phú Thọ bị bắt trước tôi mấy tháng, thành phần của một mặt trận nào đó ở Phương Lâm, về Sài Gòn hoạt động và bị lùa vào đây. Anh bị đưa vào xà lim này từ trại giam Đại Lợi, trước 1975 nó là cái rạp ciné ở khu Ông Tạ.

Trong ba tháng sau đó, mọi người sống trên bãi biển Kuku của Indonesia với những gì mang theo cùng với bắt cá biển và bất cứ thứ gì có thể ăn được. Tình trạng ăn và vệ sinh tại chỗ khiến hòn đảo bị ruồi bu kín. Bà Oanh Oanh nói khi người ta ngủ ruồi có thể bu đen từ đầu tới chân. Thế rồi dịch bệnh kéo tới trong đó có sốt rét và tiêu chảy. Một trong những người đi cùng ba chị em bà Oanh Oanh có bé gái mới tám tháng tuổi và bà Oanh Oanh nói chính tay bà đã mặc quần áo cho cháu sau khi cháu chết vì tiêu chảy: “Lúc đầu cháu còn ấm, sau lạnh dần và cứng như búp bê.” Cháu bé nằm trong số khoảng 200 người chết trong mấy tháng sau đó trước khi thế giới biết tới sự tồn tại của thuyền nhân Việt Nam trên đảo hoang.

Chí Hòa chỉ có một cửa vào nên người ta gọi đó là "cửa tử". Qua cửa này là hệ thống đường hầm thiết kế theo cung vị, nếu không được hướng dẫn, người đi vào sẽ bị mất phương hướng, giống như lọt vào một mê cung, không thể tự tìm đường ra được. Nhà tù được xây dựng để nhốt những người Việt Nam yêu nước chống lại chính quyền xâm lăng Nhật, Pháp nên có rất nhiều tù nhân đã chết oan ức hay bị nhục hình bỏ mạng khi bị giam giữ ở đây. Thời cộng sản chiếm miền Nam, nó là nơi kinh hoàng, chết chóc cho những người thua cuộc miền Nam. Oán khí ở nơi đây ngất trời trong thời gian này vì người chết quá nhiều, hơn hẳn trong cả hai thời kỳ Pháp, Nhật chiếm nước ta.

Chúng ta phải nhớ mãi câu chuyện Thuyền Trưởng Jeon Je Young cứu người. Ông đã lựa chọn: Hy sinh cả địa vị, nghề nghiệp, lợi tức nuôi gia đình và tương lai nghề nghiệp, để cứu mạng sống bao nhiêu người. Ông chấp nhận một “vết nhơ” trong cuộc đời một người làm nghề thuyền trưởng, biết chắc mình sẽ bị bị sa thải vì “lý do kỷ luật.” Ông đã nghe theo lệnh của lương tâm. Phải kể câu chuyện này cho các bạn trẻ người Việt Nam nghe. Chúng ta có lúc cũng phải biết tự hy sinh tiền tài, địa vị, để nghe theo tiếng nói của lương tâm.

Anh là một thuyền nhân tỵ nạn trên tàu dầu Hà Lan trong số 324, thuyền nhân được sắp thành hàng dài chuẩn bị bước lên chiếc thuyền màu xanh dương được Cao Ủ Tỵ Nạn phái ra để đưa mọi người . vào đất liền. Những lời từ giã tỏ lòng biết ơn của mọi người vượt biên đối với thuyền trưởng và thủy thủ đoàn tầu dầu Hòa Lan thật vô cùng cảm động. Mọi người cùng nhau vẫy tay chào tiễn biệt con tàu lần cuối.cùng. Thuyền Trưởng dùng loa phóng thanh gởi lời chúc mọi người được bình an và được mọi may mắn trên đất tam dung. Thuyền chở mọi người bỏ neo đậu sát cây cầu dài bắt vào đất liền..