Ông Bách đã dành cả đời mình để đấu tranh cho công lý môi trường và phát triển bền vững tại Việt Nam. Là một luật sư và nhà hoạt động uy tín, ông đã sát cánh cùng cộng đồng để trao quyền, bảo vệ quyền lợi và hỗ trợ pháp lý trong các vụ việc liên quan đến tổn hại môi trường – bao gồm chất thải công nghiệp, di dời do xây dựng thủy điện, và ô nhiễm từ các nhà máy than. Ông nỗ lực xây dựng và củng cố khung pháp lý ở cấp địa phương và khu vực, nhằm đảm bảo phát triển phải công bằng và thân thiện với môi trường. Ông được xem là một trong sáu cá nhân tiêu biểu bị nhắm đến và cầm tù vì công việc liên quan đến chuyển dịch năng lượng của Việt Nam.

Cử chỉ ấy, từ cách vỗ vai suồng sã, đến cái hất tay thô thiển đều được phô phang trước ống kính máy quay, trong con mắt bàn dân thiên hạ, không chỉ phản ánh thứ ngoại giao thô lậu và xuẩn ngốc, mà còn mang nỗi nhục quốc thể. Có lẽ ông Chính và cả giàn lãnh đạo cộng sản với hệ thống tuyên truyền hùng hậu nghĩ rằng, chỉ cần vài cử chỉ thân mật, vài câu nói suồng sã được dán nhãn “dân dã, gần gũi” là đủ thay thế cho cả một truyền thống lễ nghi, thể diện và sự chuẩn bị bài bản mà ngoại giao quốc tế đòi hỏi.

Nhóm chủ trương ủng hộ và muốn duy trì Án Tử Hình cho rằng tử hình là biện pháp công bằng (morally justified), hữu hiệu (better tool) của công lý để ngăn ngừa, giảm thiểu các tội ác tày trời. Nó sẽ làm tội phạm không còn cơ hội (tử hình rồi còn gì!) phạm tội thêm nữa; đồng thời cũng là bài học cho các kẻ xấu máu (bad guys) đang có các dự tính phạm tội phải suy nghĩ kỹ lại các hậu quả trước khi phạm pháp (?!) Một thực tế rất rõ là ở các quốc gia có án tử hình, mức độ phạm pháp cũng thấp hơn.

Nhiều người cho biết, người có “thế lực” đứng trong bóng tối, hoặc chỉ xuất hiện bên cạnh Linh Mục Xuân và các đấng bản quyền mỗi khi cần được xuất hiện trên phương tiện thông tin đại chúng, với tư cách là một nhà thầu nhỏ tham gia vào dự án. Đó là bà Ngô Thị Phương Thanh, thường được giới thiệu là Giám đốc Công ty EUROHAUS, nguyên là cán bộ trong chính quyền thành phố, đã “ra tay” giúp việc xin giấy phép trùng tu. Trước đó, tổng giáo phận đã cố gắng nhiều lần nhưng giấy phép không được chấp thuận. Chính bà Thanh, sau đó đã lèo lái để Linh Mục Xuân đứng chọn nhà thầu, nơi cung cấp vật tư thiết bị cho toàn dự án.

Đổi vào K2, tấm màn hoa hòe được lật sang mặt trái: những dãy nhà tranh dột nát, xiêu vẹo. Chuyến xe chở người đi thăm nuôi rẽ vào một con đường ngoằn nghoèo, lầy lội, dừng lại ở một trạm kiểm soát phía ngoài, làm thủ tục giấy tờ. Xong, còn phải tự mang xách đồ đạc, theo đường mòn vào sâu giữa rừng, khoảng trên hai cây số. Ở K2 trại tù Hàm Tân này, trong những lần thăm nuôi trước, tôi đã có dịp gặp lại một số bạn nhà văn gốc quân đội, từ các trại tập trung miền Bắc chuyển vào. Văn Quang, giám đốc Đài phát thanh Quân Đội trước 1975, tác giả tiểu thuyết được quay thành phim Chân Trời Tím nổi tiếng. Hoàng Ngọc Liên, nhà thơ quân đội. Thân hơn với chúng tôi là anh bạn Thảo Trường, cùng viết văn từ thời tạp chí Sáng Tạo những năm năm mươi.

Khi biết mình có bầu, chị giấu kín không giám cho ai biết. Giám thị trại giam biết được họ sẽ bắt chị phá thai và cùm ở nhà kỷ luật cả hai người. Chị giấu kín cho đến khi nào không giấu được nữa. Chị nói cho anh biết là chị sẽ không nói ai là bố đứa bé, chị sẽ giữ bí mật làm kỷ niệm đời mình. Chị sẽ có nó bên mình khi ra tù và dù không bao giờ anh về, không bao giờ được sống chung với anh thì cũng có đứa con với anh để mà thương mà nhớ. Chị sẽ bảo vệ nó để nó được ra đời làm người.

Trong khi đất nước còn khó khăn, cần ngoại tệ, cần vốn để phát triển. Đại đức Thích Minh Hiền trụ trì chùa Hương đã chuyển hàng triệu đô la ra ngoài để mua sắm hàng hiệu xa xỉ , phục vụ cá nhân như bộ sưu tập đồng hồ Rolex, Patek, JLC, Catier, xe Audi, kính, bút, bật lửa, máy ảnh của những hãng danh giá. Cần phải có một cuộc kiểm tra hành chính liên ngành đối với Thích Minh Hiền, điều tra số hàng hiệu trị giá hàng triệu đô la có được từ đâu, ai biếu, mua như thế nào. Không thể để những kẻ tu hành trục lợi mà không bị pháp luật sờ tới, riêng việc chuyển tiền lậu ra nước ngoài để mua đồ hiệu xa xỉ cũng là yếu tố xem xét hình sự đối với Nguyễn Nam Sơn, tức đại đức Thích Minh Hiền.

Trường hợp các nhà Giáo như Hoàng Xuân Hãn, Trần Trọng Kim là hi hữu của thời trước. Trong Nam có cụ già Hương thì nghiệp cầm phấn chỉ là lúc ban đầu. Nhưng cái background nhà giáo đã làm nền, đánh bóng cho cuộc đời chính trị của cụ sau này. Mặc dầu sống thanh bạch, các thầy giáo miền Nam, trung và tiểu học, nhất là tiểu học. Đặc biệt là tiểu học có quyền ngửng đầu để thấy rằng thi cử cũng như giáo dục là điều còn lại duy nhất giúp cho người miền Nam thấy hơn miền Bắc. Miền Nam có thể thua miền Bắc để mất miền Nam. Nhưng nền giáo dục ở miền Nam dù còn chập chững thiếu sót mà thực tế ngày nay cho thấy vượt trội rất xa miền Bắc cộng sản cả về chất lượng đào tạo và phẩm chất đạo đức.