Warsaw , 16 tháng 1 năm 2007
Các giám mục Ba Lan vừa đồng loạt kí tên dưới lá thư ngỏ được công bố Chủ nhật vừa qua tại tất cả các nhà thờ, đăng tải trên mọi phương tiện truyền thông giáo hội công giáo, được bình luận tỉ mỉ trên các tờ báo lớn. Các giám mục Ba Lan đã cúi đầu xin lỗi tất thảy những con chiên theo đạo và mọi người dân Ba Lan, nhận đã phạm lỗi khiến dân chúng hoang mang tột độ trong vụ cựu gián điệp an ninh cộng sản được đệ chức Tổng Giám mục giáo phận Vác-sa-va để ngay sau đó phải cách chức vị tu sĩ này. Bức thư nhấn mạnh rằng: sự thật phải được bạch hóa, là điều không thể thiếu cho mọi quốc gia và ngay trong Nhà Thờ. Trong thư, hội đồng giám mục công bố, rằng tất cả các giám mục sẽ đăng kí tên mình vào Viện Lưu Trữ Quốc Gia để cơ quan này mở mọi tài liệu liên quan đến những liên hệ của giám mục với an ninh cộng sản. Các tài liệu này sẽ được Ban Nghiên Cứu lịch sử nghiên cứu tỉ mỉ và trong trường hợp phát hiện có nhân vật nào đó trong đội ngũ giám mục Ba Lan từng có liên hệ với cộng sản, Giáo Hoàng sẽ là người quyết định về sự tồn tại của vị tu sĩ này trong giáo hội.
Bằng cách này, sau những tranh luận giai dẳng, Nhà Thờ Công Giáo Ba Lan đã quyết định cho sự thanh lọc cộng sản rộng lớn tại Ba Lan, bắt đầu từ những chức sắc quan trọng nhất.
Đây là một kết thúc có hậu, người ta thở phào nhưng tiếc nuối cho quyết định này không được đưa ra sớm hơn mà phải chờ tới một xì-căng-đan bẽ bàng liên quan tới giám mục Wielgus.
Quả bom nổ tung trong những ngày đầu năm, khi một tập tài liệu gần 70 trang do an ninh cộng sản Ba Lan trước kia sưu tập được công bố tại Ba Lan, tên tuổi của linh mục Wielgus lập tức đứng đầu dòng tin của các hệ thống truyền thông thế giới từ CNN, BBC tới Al-Jasira và Free Asia.
Vụ Wielgus chưa kịp lắng xuống thì hai ngày sau, báo chí đưa ra cáo buộc gián điệp tới một nhân vật chức sắc khác tại thành cổ Krakow là Janusz Bielanski, linh mục trụ trì Điện Vavel cổ kính, nơi từng chứng kiến các nghi lễ lên ngôi cho các vị vua của Ba Lan trong suốt các thế kỉ từ X tới XVIII. Người này cũng mau chóng được yêu cầu từ chức.
Việc tu sĩ công giáo trong thời cộng sản đã từng là mục tiêu của an ninh chính trị không phải là bất ngờ lớn nhất cho dư luận. Nhà Thờ công giáo trong nhiều năm cộng sản là bức tường thành che trở kiên cố nhất của xã hội Ba Lan. Bởi vậy mà mọi tu sĩ công giáo, tức 100%, đều đã bị an ninh "hỏi chuyện", tìm thủ thuật thu phục và khoảng 10% trong số họ đã bị kéo vào guồng máy an ninh dưới nhiều hình thức khác nhau. Có những tu sĩ đã chạm bẫy an ninh bởi người đồng tu trước đó tiết lộ thông tin, yếu điểm cũng như kì vọng của bạn mình cho an ninh cộng sản.
Trước khi đi vào các bàn luận mổ sẻ, xin được đề cập tới vai trò không thể phủ nhận của Nhà Thờ Công Giáo Ba Lan trong xuốt nhiều năm kháng cự với độc tài cộng sản. Xin lưu ý trong con số trên dưới 10% tu sĩ cộng tác với an ninh cộng sản đã có nhiều người, trong lúc yếu lòng, đã kí tên đồng ý hợp tác với an ninh nhưng sau đó hòan toàn không có bất kì hành động cộng tác nào, cũng có đông đảo thành phần các "linh mục" được an ninh chủ ý cài vào đội ngũ tu hành để giám sát giáo đường. Xin cũng đừng quên các tu sĩ rơi vào cạm bẫy cộng sản là những người đã bị an ninh cộng sản theo dõi riết ráo, tìm mọi sơ hở và khai thác mọi thông tin liên quan tới người này rồi bằng những hình thức đê tiện nhất thâu phục các linh mục.
Căn bản cho sự tồn tại của hệ thống giám sát
An ninh chính trị là bộ máy quan trọng nhất trong nhà nước cộng sản bởi nó là cơ quan đóng vai trò quyết định cho sự tồn tại quyền lực của độc tài. Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của an ninh chính trị là thu phục và ép buộc đối phương kí kết cam đoan chấp thuận hợp tác với công an. Các cán sự an ninh cộng sản thu thập các giấy cam đoan này bằng những chiến thuật khác nhau, bằng mua chuộc, khủng bố hoặc tra tấn… Mục đích hàng đầu của an ninh là những cá nhân thuộc nhóm xã hội độc lập nằm ngòai kiểm sóat của độc tài.
Giấy "cam đoan tình nguyện hợp tác" với an ninh cộng sản do chính những nhân vật đối kháng kí tên là tài liệu giá trị đối với công an vì 3 mục đích: hòng dành được người cung cấp thông tin cho an ninh cộng sản, hòng tạo ra con rối múa các điệu múa được chỉ dẫn trong những màn kịch nhất định. Nhưng 2 mục đích trên gần như không thực hiện được bởi những người kí cam đoan cộng tác với công an trong lúc bị khủng bố hay tra tấn phần lớn không cộng tác với công an khi tỉnh táo. Mục đích thứ ba, quan trọng hơn là khi đã đặt chữ kí dưới bản cam đoan thì an ninh đã có chứng cớ để hại tới uy tín người này trong trường hợp anh ta bắt đầu rời vòng kiểm sóat của an ninh. An ninh tận dụng nguyên tắc "vết nhơ không thể xóa" để đẩy nạn nhân lún sâu hơn vào bãi lầy.
Phương pháp thâu phục người cộng tác có chân trong nhà thờ không khác với các phương pháp thâu phục mà an ninh cộng sản áp dụng đối với những thành phần xã hội khác đóng vai trò quyết định tới tương lai đất nước như đội ngũ nghệ sĩ, diễn viên, giáo viên, báo giới hay công nhân viên. Đối với đồng loại, ví dụ như đối với thành viên bộ chính trị đảng cộng sản, an ninh thực hiện những phương pháp thâu lược mang tính chất khác hẳn, dựa trên các nguyên tắc lệ thuộc khác.
Và bây giờ xin đề cập tới những mảng tranh luận lớn đáng chú ý nhất qua ví dụ vụ việc tổng giám mục Wielgus.
Vừa ngầm vừa dai
Thứ nhất là cơ cấu "ngầm" và "dai" của các liên hệ cộng sản của những nhân vật có khi đã từng có những thành quả cá nhân hay xã hội đáng kể. Tức, riêng việc đất nước chuyển đổi thể chế không đồng nghĩa với việc lịch sử đã hoàn tòan sang trang mới. Hệ lụy cộng sản vẫn tiếp tục níu kéo những dân tộc lúng túng với quá khứ trong khỏanh khắc chuyển đổi như dân tộc Ba Lan. Với nước Czech thì hòan tòan khác, dân tộc Czech sang trang mới cho lịch sử nước mình chỉ bằng một điều lệ dứt khóat trong luật thanh lọc buộc mọi cá nhân từng liên quan tới độc tài cộng sản cắt đứt những liên hệ đó. Đồng thời nước Czech đã kết thúc tính "ngầm" của cơ cấu cộng sản bằng một cử chỉ giản đơn là minh bạch hóa triệt để các tài liệu gián điệp, tức rửa bỏ và giải thóat khỏi vết nhơ mà các con tin không đủ can đảm tự tẩy rửa. Tại Ba Lan, giám mục Wielgus là thí dụ hùng hồn cho thấy một tu sĩ trong suốt 20 năm liền có thể vừa ngấm ngầm hợp tác với cộng sản, vừa đảm nhiệm chức vị tu sĩ và nếu không có sự quan tâm đặc biệt của truyền thông độc lập thì quá khứ gián điệp không có cơ giải thóat.
Mức độ ngấm lầy cộng sản
Đề tài thứ hai là mức độ ngấm lầy cộng sản. Các hình thức cộng tác với an ninh cộng sản và cả tác hại của những hành động này mang lại những kết quả khác nhau cho chủ nhân của những công tác mật vụ và người bị hại. Cái mà an ninh chính trị đạt được qua việc thâu nhập thành công các nhân vật đối lập nhiều khi không phải là các thông tin khai thác được từ những người này. Thành công mà an ninh đạt được còn là tâm lý phụ thuộc, sợ hãi của con mồi đã sa lưới mật vụ bằng hành vi "tự ý hợp tác với an ninh" được thể hiện qua chữ kí hay hành vi chấp thuận cộng tác bất kể công tác của người mắc bẫy có thực sự hiệu quả cho quyền lợi chính quyền cộng sản hay không. Trong trường hợp giám mục Wielgus, có lần kết quả làm việc của ông với tư cách gián điệp không làm vừa lòng thân chủ nhưng với tư cách linh mục, ông đã gây tội ác khi tự đưa mình vào vòng kiểm sóat cộng sản và lệ thuộc vào tổ chức độc tài mà hệ quả là sự tê liệt của ông trong những giờ phút khi Nhà Thờ cần ông hành động.
Nhiều người đã khai thác chuyện mức độ tác hại không lớn hay hậu quả không nghiêm trọng của việc cộng tác với an ninh cộng sản hòng củng cố lý lẽ "không cào vào vết thương" để vừa lòng những ai khao khát khép lại quá khứ (trong bưng bít) để nhìn vào tương lai. Trường hợp giám mục Wielgus cho thấy vết thương chưa lành không được quan tâm và giải cứu đúng lúc đã nảy thành khối ung. Và trong lúc này để xã hội vốn coi Nhà Thờ công giáo là thành trì niềm tin được hưởng dân chủ lành mạnh, Giáo hội Ba Lan đang phải đặt cơ thể mang khối u lên bàn mổ và đối diện với căn bệnh đã phần nào gây đau đớn và mất niềm tin khi đột nhiên bộc phát, xóay tới tận Thủ phủ Giáo hội và Giáo Hoàng Benedict XVI.
Cần lòng can đảm
Thứ ba, sau cùng và quan trọng nhất, điều quyết định mức độ giải cứu cho 2 vấn đề trình bày ở trên là sự chính chắn của những ai đang nhìn về quá khứ dưới góc nhìn của 17 năm dân chủ tại Ba Lan. Một bê bối với tiết lộ gián điệp với một tu sĩ đang chuẩn bị nhậm chức Tổng Giám Mục thủ đô đất nước công giáo có đủ để người ta thấu hiểu tính nghiêm trọng của vấn đề và sau khi thấu hiểu, liệu người ta có dám nhìn thẳng vào nó? Đây là câu hỏi lớn được đặt ra với truyền thông và mọi công dân. Câu hỏi bắt đầu từ những hoài nghi liệu chúng ta đã có đủ can đảm hay không. Nếu không, quá khứ chưa khép lại.
Tương lai sau khủng hỏang
Xì-căng-đan Wielgus với những thành quả khác đi theo, dưới cách nhìn của nhóm đấu tranh đòi có giải pháp cho quá khứ cộng sản phải được coi là sự kiện may mắn trong rủi ro cho xã hội Ba Lan từ nhiều năm qua đòi minh bạch trong không gian đại chúng. Một loạt các diễn biến tích cực liên tiếp nhau trong những ngày qua đã chứng minh chiến trường gay go giữa phe "xí xóa quá khứ không đáng tự hào" và phe "minh bạch triệt để và khuyến khích nhận lỗi" đã vượt qua đỉnh điểm găy gắt nhất. Nhưng chiến thắng của phe minh bạch không hứa hẹn trong tương lai hai bên sẽ không có những va chạm. Chiến thắng này chỉ đảm bảo luật chơi trong lúc này đã rất thay đổi.
Linh mục Tadeo Isakowicz-Zalewski, từng đỡ đầu Công Đòan Đoàn Kết của Ba Lan, nay là đại diện cho phe muốn minh bạch nhắn nhủ với đối phương, rằng: cần chấp nhận lịch sử thay bằng chối từ nó, lịch sử khiến chúng ta bị hổ thẹn nhưng chúng ta cần có một hành động dũng cảm để khẳng định mình trước lịch sử. Nếu đã từng là công dân của quốc gia cộng sản thì sẽ đến lúc phải đối diện với những nhơ nháp của nó.
Nhìn người ngẫm ta
Các nước "anh em" đổi ngôi từ trước năm 90 để lại Việt Nam với chung một quá khứ đàn áp bị kéo dài thêm đã 17 năm. Việt Nam đang ở trong gian đoạn mà cả hai phe dân chủ và cộng sản đang đều có những nỗ lực học hỏi kinh nghiệm chuyển đổi từ độc tài sang dân chủ. Đội ngũ dân chủ thấy nhu cầu đất nước phải ngay lập tức kết thúc độc tài còn đảng cộng sản Việt Nam, có vẻ muốn nhiều hơn, y như cộng sản Ba Lan trước kia, kì vọng nắm quyền kể cả sau khi đất nước đã bỏ tên "xã hội chủ nghĩa" và quốc kì đã thôi không còn đỏ choét.
Ba Lan là bằng chứng cho thấy, chỉ có sự thiếu thanh lọc đồng nghĩa với duy trì hệ thống cựu gián điệp mới đảm bảo cho mạng lưới cộng sản tồn tại với những thành viên trung thành bởi các ràng buộc quá khứ. Bởi vậy, một trong những bước chuẩn bị quan trọng nhất của cộng sản Việt Nam cho quá trình hạ cánh an toàn và chạy đường dài sau đó là khống chế đối lập tiếp xúc với đề tài thanh lọc hoặc ít nhất đẩy vấn đề gián điệp cộng sản ra ngoài lề của các tranh luận bằng những thông tin gây hoài nghi cho những nỗ lực minh bạch tài liệu an ninh cộng sản.
Các thành phần đối lập, hoặc ít nhất muốn tự coi là độc lập trong cuộc sống đại chúng Việt Nam thì chưa hoặc chưa dám nhìn nhận vấn đề gián điệp cộng sản. Không có lý do nào chính đáng để bào chữa cho cả hai thành phần này khi họ tiếp tay cho cộng sản bằng cách (bất kể vô tình hay cố ý) bỏ qua mọi tranh luận về thanh lọc gián điệp trong các kênh diễn đàn dân chủ.
Có thể lấy ngay ví dụ là chính bài viết này của tôi và cách hành sử của đối tượng mà bài viết muốn nhắn gửi.
Bài viết này, ngắn hơn, chưa có các thông tin mới nhất của 5 ngày qua, là bài viết dành cho trang báo BBC Việt ngữ bởi BBC trước đó đã đưa ra cho bạn đọc của mình những thông tin sai lệch về đề tài gián điệp cộng sản tại Ba Lan. Bài viết của tôi muốn trình bày rạch ròi các thông tin xung quanh sự việc này đồng thời chỉnh đốn một cách nhẹ nhàng các thông tin sai sự thật đi kèm trong một số bài báo của trang Việt ngữ, ví dụ về thái độ quyết đoán hơn của Ba Lan trước quá khứ cộng sản so với nước Czech muốn bỏ lại quá khứ – điều hoàn toàn ngược lại sự thật.(* )
Biên tập viên ban Việt ngữ của BBC sau khi nghe các phê bình của tôi đã khẳng định với tôi, rằng không có sự ngụy mị hòng thực hiện mục đích chính trị trong bài viết trước của BBC. Bài viết chỉ đơn thuần là bài dịch từ tiếng Anh từ phòng tin chủ (bài "Chuyện linh mục và gánh nặng quá khứ" ngày 8 tháng 1 năm 2007).
Biên tập viên BBC khi nói chuyện trực tiếp với tôi đã khẳng định rằng bài báo này sẽ được BBC Việt ngữ gửi lên diễn đàn, yêu cầu tác giả bổ xung 2 dòng thông tin mới với những diễn biến mới nhất tại Ba Lan. Bài báo đã được bổ xung và gửi đi theo yêu cầu nhưng ban biên tập đã không thực hiện lời hứa, không thực hiện bổn phận người trung chuyển thông tin. Và như vậy, một lần nữa, diễn đàn độc lập duy nhất không bị tường lửa tại Việt Nam tiếp tục cố ý chặn tin, không cho bạn đọc của mình tiếp xúc với những thông tin đi ngược lại với những thông tin trái sự thật trước đó đưa ra.
Số phận bài viết này trước khi tới tay bạn chỉ là một thí dụ cho thấy đề tài được đề cập trong bài thật sự là đề tài gây bối rối.
Càng là đề tài khó nói, càng cần có không gian thông thoáng cho diễn đàn. Nếu sự bưng lờ thông tin tế nhị trong đề tài gián điệp cộng sản tiếp tục không bị phê phán, đội ngũ gián điệp cộng sản sẽ tiếp tục vừa là lá chắn, vừa là vũ khí lợi hại nằm trong tay cộng sản bới bưng lờ và khủng bố là lô-gíc tồn tại của an ninh cộng sản.
Cuộc chạy đua không nhất thiết phải kết thúc trong những va chạm nảy lửa nếu đội ngũ dân chủ về đích sớm hơn trong tư duy đồng thời hành sử cương quyết với đối phương. Ba Lan là nước Đông Âu duy nhất trong những năm 89-90 đã thiếu tập trung cho những tư duy về thái độ của mình với quá khứ cộng sản. Ba Lan là nước duy nhất không cương quyết trong hành sử với đối phương. Ba Lan cũng là đất nước bị kìm hãm nhiều nhất bởi truyền thống cộng sản tiếp tục bám rễ trong các cơ quan kinh tế, lập và hành pháp khiến xã hội tiếp tục bị điểu khiển bởi đội ngũ cán sự mang tư duy cộng sản.
Hối cải và bạch hóa quá khứ đen tối không nhất thiết mang lại những ê chề vì đây không phải là cuộc chiến đấu một mất một còn. Đây là những hành động nhằm tạo một không gian trong lành để các hoạt động đại chúng trong quốc gia dân chủ có cơ hội phát triển một cách công bằng. Mà trong dân chủ, sự lộ diện cái xấu không có nghĩa là tiêu diệt và hủy hoại. Sự lộ diện cái xấu trong dân chủ có nghĩa, rằng con người đang có những nỗ lực tiến lên, biết tự vượt qua thất bại trong quá khứ để nhường chỗ cho những bao dung. Nhưng tất nhiên lòng bao dung không có cơ hội thể hiện khi mọi thông tin về những xấu xa và cả phương pháp nhận định chúng hoàn toàn bị che đậy.
Tôn Vân Anh
Warsaw , 16 tháng 1 năm 2007
(* Nước Czech cũng như Đức đã triệt để thanh lọc cộng sản trước khi bắt tay vào xây dựng quốc gia dân chủ vào năm 89, khiến nước này hưởng hòa bình yên ổn. Trong khi đó, Ba Lan là nước đầu tiên thay đổi thể chế nhưng phải sau năm 95 mới có luật thanh lọc mềm dẻo chạm tới quyền lợi của một phần nhỏ các chính trị gia trong quốc hội, những dân biểu che dấu quá khứ của mình. Tiếp theo, mãi tới năm 2006, Ba Lan mới lần đầu tiên cho phép minh bạch cộng sản bằng các điều luật do quốc hội thông qua. Và Ba Lan đã phải trả giá bằng những rạn nứt xã hội, chính trị cho những chậm trễ đó. )
Các giám mục Ba Lan vừa đồng loạt kí tên dưới lá thư ngỏ được công bố Chủ nhật vừa qua tại tất cả các nhà thờ, đăng tải trên mọi phương tiện truyền thông giáo hội công giáo, được bình luận tỉ mỉ trên các tờ báo lớn. Các giám mục Ba Lan đã cúi đầu xin lỗi tất thảy những con chiên theo đạo và mọi người dân Ba Lan, nhận đã phạm lỗi khiến dân chúng hoang mang tột độ trong vụ cựu gián điệp an ninh cộng sản được đệ chức Tổng Giám mục giáo phận Vác-sa-va để ngay sau đó phải cách chức vị tu sĩ này. Bức thư nhấn mạnh rằng: sự thật phải được bạch hóa, là điều không thể thiếu cho mọi quốc gia và ngay trong Nhà Thờ. Trong thư, hội đồng giám mục công bố, rằng tất cả các giám mục sẽ đăng kí tên mình vào Viện Lưu Trữ Quốc Gia để cơ quan này mở mọi tài liệu liên quan đến những liên hệ của giám mục với an ninh cộng sản. Các tài liệu này sẽ được Ban Nghiên Cứu lịch sử nghiên cứu tỉ mỉ và trong trường hợp phát hiện có nhân vật nào đó trong đội ngũ giám mục Ba Lan từng có liên hệ với cộng sản, Giáo Hoàng sẽ là người quyết định về sự tồn tại của vị tu sĩ này trong giáo hội.Bằng cách này, sau những tranh luận giai dẳng, Nhà Thờ Công Giáo Ba Lan đã quyết định cho sự thanh lọc cộng sản rộng lớn tại Ba Lan, bắt đầu từ những chức sắc quan trọng nhất.
Đây là một kết thúc có hậu, người ta thở phào nhưng tiếc nuối cho quyết định này không được đưa ra sớm hơn mà phải chờ tới một xì-căng-đan bẽ bàng liên quan tới giám mục Wielgus.
Quả bom nổ tung trong những ngày đầu năm, khi một tập tài liệu gần 70 trang do an ninh cộng sản Ba Lan trước kia sưu tập được công bố tại Ba Lan, tên tuổi của linh mục Wielgus lập tức đứng đầu dòng tin của các hệ thống truyền thông thế giới từ CNN, BBC tới Al-Jasira và Free Asia.
Vụ Wielgus chưa kịp lắng xuống thì hai ngày sau, báo chí đưa ra cáo buộc gián điệp tới một nhân vật chức sắc khác tại thành cổ Krakow là Janusz Bielanski, linh mục trụ trì Điện Vavel cổ kính, nơi từng chứng kiến các nghi lễ lên ngôi cho các vị vua của Ba Lan trong suốt các thế kỉ từ X tới XVIII. Người này cũng mau chóng được yêu cầu từ chức.
Việc tu sĩ công giáo trong thời cộng sản đã từng là mục tiêu của an ninh chính trị không phải là bất ngờ lớn nhất cho dư luận. Nhà Thờ công giáo trong nhiều năm cộng sản là bức tường thành che trở kiên cố nhất của xã hội Ba Lan. Bởi vậy mà mọi tu sĩ công giáo, tức 100%, đều đã bị an ninh "hỏi chuyện", tìm thủ thuật thu phục và khoảng 10% trong số họ đã bị kéo vào guồng máy an ninh dưới nhiều hình thức khác nhau. Có những tu sĩ đã chạm bẫy an ninh bởi người đồng tu trước đó tiết lộ thông tin, yếu điểm cũng như kì vọng của bạn mình cho an ninh cộng sản.
Trước khi đi vào các bàn luận mổ sẻ, xin được đề cập tới vai trò không thể phủ nhận của Nhà Thờ Công Giáo Ba Lan trong xuốt nhiều năm kháng cự với độc tài cộng sản. Xin lưu ý trong con số trên dưới 10% tu sĩ cộng tác với an ninh cộng sản đã có nhiều người, trong lúc yếu lòng, đã kí tên đồng ý hợp tác với an ninh nhưng sau đó hòan toàn không có bất kì hành động cộng tác nào, cũng có đông đảo thành phần các "linh mục" được an ninh chủ ý cài vào đội ngũ tu hành để giám sát giáo đường. Xin cũng đừng quên các tu sĩ rơi vào cạm bẫy cộng sản là những người đã bị an ninh cộng sản theo dõi riết ráo, tìm mọi sơ hở và khai thác mọi thông tin liên quan tới người này rồi bằng những hình thức đê tiện nhất thâu phục các linh mục.
Căn bản cho sự tồn tại của hệ thống giám sát
An ninh chính trị là bộ máy quan trọng nhất trong nhà nước cộng sản bởi nó là cơ quan đóng vai trò quyết định cho sự tồn tại quyền lực của độc tài. Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của an ninh chính trị là thu phục và ép buộc đối phương kí kết cam đoan chấp thuận hợp tác với công an. Các cán sự an ninh cộng sản thu thập các giấy cam đoan này bằng những chiến thuật khác nhau, bằng mua chuộc, khủng bố hoặc tra tấn… Mục đích hàng đầu của an ninh là những cá nhân thuộc nhóm xã hội độc lập nằm ngòai kiểm sóat của độc tài.
Giấy "cam đoan tình nguyện hợp tác" với an ninh cộng sản do chính những nhân vật đối kháng kí tên là tài liệu giá trị đối với công an vì 3 mục đích: hòng dành được người cung cấp thông tin cho an ninh cộng sản, hòng tạo ra con rối múa các điệu múa được chỉ dẫn trong những màn kịch nhất định. Nhưng 2 mục đích trên gần như không thực hiện được bởi những người kí cam đoan cộng tác với công an trong lúc bị khủng bố hay tra tấn phần lớn không cộng tác với công an khi tỉnh táo. Mục đích thứ ba, quan trọng hơn là khi đã đặt chữ kí dưới bản cam đoan thì an ninh đã có chứng cớ để hại tới uy tín người này trong trường hợp anh ta bắt đầu rời vòng kiểm sóat của an ninh. An ninh tận dụng nguyên tắc "vết nhơ không thể xóa" để đẩy nạn nhân lún sâu hơn vào bãi lầy.
Phương pháp thâu phục người cộng tác có chân trong nhà thờ không khác với các phương pháp thâu phục mà an ninh cộng sản áp dụng đối với những thành phần xã hội khác đóng vai trò quyết định tới tương lai đất nước như đội ngũ nghệ sĩ, diễn viên, giáo viên, báo giới hay công nhân viên. Đối với đồng loại, ví dụ như đối với thành viên bộ chính trị đảng cộng sản, an ninh thực hiện những phương pháp thâu lược mang tính chất khác hẳn, dựa trên các nguyên tắc lệ thuộc khác.
Và bây giờ xin đề cập tới những mảng tranh luận lớn đáng chú ý nhất qua ví dụ vụ việc tổng giám mục Wielgus.
Vừa ngầm vừa dai
Thứ nhất là cơ cấu "ngầm" và "dai" của các liên hệ cộng sản của những nhân vật có khi đã từng có những thành quả cá nhân hay xã hội đáng kể. Tức, riêng việc đất nước chuyển đổi thể chế không đồng nghĩa với việc lịch sử đã hoàn tòan sang trang mới. Hệ lụy cộng sản vẫn tiếp tục níu kéo những dân tộc lúng túng với quá khứ trong khỏanh khắc chuyển đổi như dân tộc Ba Lan. Với nước Czech thì hòan tòan khác, dân tộc Czech sang trang mới cho lịch sử nước mình chỉ bằng một điều lệ dứt khóat trong luật thanh lọc buộc mọi cá nhân từng liên quan tới độc tài cộng sản cắt đứt những liên hệ đó. Đồng thời nước Czech đã kết thúc tính "ngầm" của cơ cấu cộng sản bằng một cử chỉ giản đơn là minh bạch hóa triệt để các tài liệu gián điệp, tức rửa bỏ và giải thóat khỏi vết nhơ mà các con tin không đủ can đảm tự tẩy rửa. Tại Ba Lan, giám mục Wielgus là thí dụ hùng hồn cho thấy một tu sĩ trong suốt 20 năm liền có thể vừa ngấm ngầm hợp tác với cộng sản, vừa đảm nhiệm chức vị tu sĩ và nếu không có sự quan tâm đặc biệt của truyền thông độc lập thì quá khứ gián điệp không có cơ giải thóat.
Mức độ ngấm lầy cộng sản
Đề tài thứ hai là mức độ ngấm lầy cộng sản. Các hình thức cộng tác với an ninh cộng sản và cả tác hại của những hành động này mang lại những kết quả khác nhau cho chủ nhân của những công tác mật vụ và người bị hại. Cái mà an ninh chính trị đạt được qua việc thâu nhập thành công các nhân vật đối lập nhiều khi không phải là các thông tin khai thác được từ những người này. Thành công mà an ninh đạt được còn là tâm lý phụ thuộc, sợ hãi của con mồi đã sa lưới mật vụ bằng hành vi "tự ý hợp tác với an ninh" được thể hiện qua chữ kí hay hành vi chấp thuận cộng tác bất kể công tác của người mắc bẫy có thực sự hiệu quả cho quyền lợi chính quyền cộng sản hay không. Trong trường hợp giám mục Wielgus, có lần kết quả làm việc của ông với tư cách gián điệp không làm vừa lòng thân chủ nhưng với tư cách linh mục, ông đã gây tội ác khi tự đưa mình vào vòng kiểm sóat cộng sản và lệ thuộc vào tổ chức độc tài mà hệ quả là sự tê liệt của ông trong những giờ phút khi Nhà Thờ cần ông hành động.
Nhiều người đã khai thác chuyện mức độ tác hại không lớn hay hậu quả không nghiêm trọng của việc cộng tác với an ninh cộng sản hòng củng cố lý lẽ "không cào vào vết thương" để vừa lòng những ai khao khát khép lại quá khứ (trong bưng bít) để nhìn vào tương lai. Trường hợp giám mục Wielgus cho thấy vết thương chưa lành không được quan tâm và giải cứu đúng lúc đã nảy thành khối ung. Và trong lúc này để xã hội vốn coi Nhà Thờ công giáo là thành trì niềm tin được hưởng dân chủ lành mạnh, Giáo hội Ba Lan đang phải đặt cơ thể mang khối u lên bàn mổ và đối diện với căn bệnh đã phần nào gây đau đớn và mất niềm tin khi đột nhiên bộc phát, xóay tới tận Thủ phủ Giáo hội và Giáo Hoàng Benedict XVI.
Cần lòng can đảm
Thứ ba, sau cùng và quan trọng nhất, điều quyết định mức độ giải cứu cho 2 vấn đề trình bày ở trên là sự chính chắn của những ai đang nhìn về quá khứ dưới góc nhìn của 17 năm dân chủ tại Ba Lan. Một bê bối với tiết lộ gián điệp với một tu sĩ đang chuẩn bị nhậm chức Tổng Giám Mục thủ đô đất nước công giáo có đủ để người ta thấu hiểu tính nghiêm trọng của vấn đề và sau khi thấu hiểu, liệu người ta có dám nhìn thẳng vào nó? Đây là câu hỏi lớn được đặt ra với truyền thông và mọi công dân. Câu hỏi bắt đầu từ những hoài nghi liệu chúng ta đã có đủ can đảm hay không. Nếu không, quá khứ chưa khép lại.
Tương lai sau khủng hỏang
Xì-căng-đan Wielgus với những thành quả khác đi theo, dưới cách nhìn của nhóm đấu tranh đòi có giải pháp cho quá khứ cộng sản phải được coi là sự kiện may mắn trong rủi ro cho xã hội Ba Lan từ nhiều năm qua đòi minh bạch trong không gian đại chúng. Một loạt các diễn biến tích cực liên tiếp nhau trong những ngày qua đã chứng minh chiến trường gay go giữa phe "xí xóa quá khứ không đáng tự hào" và phe "minh bạch triệt để và khuyến khích nhận lỗi" đã vượt qua đỉnh điểm găy gắt nhất. Nhưng chiến thắng của phe minh bạch không hứa hẹn trong tương lai hai bên sẽ không có những va chạm. Chiến thắng này chỉ đảm bảo luật chơi trong lúc này đã rất thay đổi.
Linh mục Tadeo Isakowicz-Zalewski, từng đỡ đầu Công Đòan Đoàn Kết của Ba Lan, nay là đại diện cho phe muốn minh bạch nhắn nhủ với đối phương, rằng: cần chấp nhận lịch sử thay bằng chối từ nó, lịch sử khiến chúng ta bị hổ thẹn nhưng chúng ta cần có một hành động dũng cảm để khẳng định mình trước lịch sử. Nếu đã từng là công dân của quốc gia cộng sản thì sẽ đến lúc phải đối diện với những nhơ nháp của nó.
Nhìn người ngẫm ta
Các nước "anh em" đổi ngôi từ trước năm 90 để lại Việt Nam với chung một quá khứ đàn áp bị kéo dài thêm đã 17 năm. Việt Nam đang ở trong gian đoạn mà cả hai phe dân chủ và cộng sản đang đều có những nỗ lực học hỏi kinh nghiệm chuyển đổi từ độc tài sang dân chủ. Đội ngũ dân chủ thấy nhu cầu đất nước phải ngay lập tức kết thúc độc tài còn đảng cộng sản Việt Nam, có vẻ muốn nhiều hơn, y như cộng sản Ba Lan trước kia, kì vọng nắm quyền kể cả sau khi đất nước đã bỏ tên "xã hội chủ nghĩa" và quốc kì đã thôi không còn đỏ choét.
Ba Lan là bằng chứng cho thấy, chỉ có sự thiếu thanh lọc đồng nghĩa với duy trì hệ thống cựu gián điệp mới đảm bảo cho mạng lưới cộng sản tồn tại với những thành viên trung thành bởi các ràng buộc quá khứ. Bởi vậy, một trong những bước chuẩn bị quan trọng nhất của cộng sản Việt Nam cho quá trình hạ cánh an toàn và chạy đường dài sau đó là khống chế đối lập tiếp xúc với đề tài thanh lọc hoặc ít nhất đẩy vấn đề gián điệp cộng sản ra ngoài lề của các tranh luận bằng những thông tin gây hoài nghi cho những nỗ lực minh bạch tài liệu an ninh cộng sản.
Các thành phần đối lập, hoặc ít nhất muốn tự coi là độc lập trong cuộc sống đại chúng Việt Nam thì chưa hoặc chưa dám nhìn nhận vấn đề gián điệp cộng sản. Không có lý do nào chính đáng để bào chữa cho cả hai thành phần này khi họ tiếp tay cho cộng sản bằng cách (bất kể vô tình hay cố ý) bỏ qua mọi tranh luận về thanh lọc gián điệp trong các kênh diễn đàn dân chủ.
Có thể lấy ngay ví dụ là chính bài viết này của tôi và cách hành sử của đối tượng mà bài viết muốn nhắn gửi.
Bài viết này, ngắn hơn, chưa có các thông tin mới nhất của 5 ngày qua, là bài viết dành cho trang báo BBC Việt ngữ bởi BBC trước đó đã đưa ra cho bạn đọc của mình những thông tin sai lệch về đề tài gián điệp cộng sản tại Ba Lan. Bài viết của tôi muốn trình bày rạch ròi các thông tin xung quanh sự việc này đồng thời chỉnh đốn một cách nhẹ nhàng các thông tin sai sự thật đi kèm trong một số bài báo của trang Việt ngữ, ví dụ về thái độ quyết đoán hơn của Ba Lan trước quá khứ cộng sản so với nước Czech muốn bỏ lại quá khứ – điều hoàn toàn ngược lại sự thật.(* )
Biên tập viên ban Việt ngữ của BBC sau khi nghe các phê bình của tôi đã khẳng định với tôi, rằng không có sự ngụy mị hòng thực hiện mục đích chính trị trong bài viết trước của BBC. Bài viết chỉ đơn thuần là bài dịch từ tiếng Anh từ phòng tin chủ (bài "Chuyện linh mục và gánh nặng quá khứ" ngày 8 tháng 1 năm 2007).
Biên tập viên BBC khi nói chuyện trực tiếp với tôi đã khẳng định rằng bài báo này sẽ được BBC Việt ngữ gửi lên diễn đàn, yêu cầu tác giả bổ xung 2 dòng thông tin mới với những diễn biến mới nhất tại Ba Lan. Bài báo đã được bổ xung và gửi đi theo yêu cầu nhưng ban biên tập đã không thực hiện lời hứa, không thực hiện bổn phận người trung chuyển thông tin. Và như vậy, một lần nữa, diễn đàn độc lập duy nhất không bị tường lửa tại Việt Nam tiếp tục cố ý chặn tin, không cho bạn đọc của mình tiếp xúc với những thông tin đi ngược lại với những thông tin trái sự thật trước đó đưa ra.
Số phận bài viết này trước khi tới tay bạn chỉ là một thí dụ cho thấy đề tài được đề cập trong bài thật sự là đề tài gây bối rối.
Càng là đề tài khó nói, càng cần có không gian thông thoáng cho diễn đàn. Nếu sự bưng lờ thông tin tế nhị trong đề tài gián điệp cộng sản tiếp tục không bị phê phán, đội ngũ gián điệp cộng sản sẽ tiếp tục vừa là lá chắn, vừa là vũ khí lợi hại nằm trong tay cộng sản bới bưng lờ và khủng bố là lô-gíc tồn tại của an ninh cộng sản.
Cuộc chạy đua không nhất thiết phải kết thúc trong những va chạm nảy lửa nếu đội ngũ dân chủ về đích sớm hơn trong tư duy đồng thời hành sử cương quyết với đối phương. Ba Lan là nước Đông Âu duy nhất trong những năm 89-90 đã thiếu tập trung cho những tư duy về thái độ của mình với quá khứ cộng sản. Ba Lan là nước duy nhất không cương quyết trong hành sử với đối phương. Ba Lan cũng là đất nước bị kìm hãm nhiều nhất bởi truyền thống cộng sản tiếp tục bám rễ trong các cơ quan kinh tế, lập và hành pháp khiến xã hội tiếp tục bị điểu khiển bởi đội ngũ cán sự mang tư duy cộng sản.
Hối cải và bạch hóa quá khứ đen tối không nhất thiết mang lại những ê chề vì đây không phải là cuộc chiến đấu một mất một còn. Đây là những hành động nhằm tạo một không gian trong lành để các hoạt động đại chúng trong quốc gia dân chủ có cơ hội phát triển một cách công bằng. Mà trong dân chủ, sự lộ diện cái xấu không có nghĩa là tiêu diệt và hủy hoại. Sự lộ diện cái xấu trong dân chủ có nghĩa, rằng con người đang có những nỗ lực tiến lên, biết tự vượt qua thất bại trong quá khứ để nhường chỗ cho những bao dung. Nhưng tất nhiên lòng bao dung không có cơ hội thể hiện khi mọi thông tin về những xấu xa và cả phương pháp nhận định chúng hoàn toàn bị che đậy.
Tôn Vân Anh
Warsaw , 16 tháng 1 năm 2007
(* Nước Czech cũng như Đức đã triệt để thanh lọc cộng sản trước khi bắt tay vào xây dựng quốc gia dân chủ vào năm 89, khiến nước này hưởng hòa bình yên ổn. Trong khi đó, Ba Lan là nước đầu tiên thay đổi thể chế nhưng phải sau năm 95 mới có luật thanh lọc mềm dẻo chạm tới quyền lợi của một phần nhỏ các chính trị gia trong quốc hội, những dân biểu che dấu quá khứ của mình. Tiếp theo, mãi tới năm 2006, Ba Lan mới lần đầu tiên cho phép minh bạch cộng sản bằng các điều luật do quốc hội thông qua. Và Ba Lan đã phải trả giá bằng những rạn nứt xã hội, chính trị cho những chậm trễ đó. )
Gửi ý kiến của bạn
