Trong bài “Cách Dùng các Dấu Căn Bản trong Câu Văn” (trong cuốn Chuyện Dài Chữ Nghĩa), ở trang 66 và 67, chúng tôi có đưa ra vài thí dụ trong đó có đặt dấu phẩy (,) đứng trước liên từ “và.”
Tuần vừa qua, chúng tôi nhận một email của cụ PL - một nhà giáo lão thành - tỏ sự bất đồng và cho rằng chúng tôi sai về văn phạm. Theo cụ, không có trường hợp các dấu phẩy đi trước các liên tự. Vì theo sự hiểu biết thông thường liên từ là chữ để nối thì thêm dấu phẩy vào là nghịch lý!
Bài viết trong sách chúng tôi tham khảo văn phạm của Anh Ngữ được dạy ở tất cả các trường từ tiểu học đến đại học ở Hoa Kỳ và các nước khác. Chúng tôi cũng tham khảo thêm nhiều tài liệu hướng dẫn cho những người viết văn (Handbook for Writers) dựa các tiêu chuẩn như MLA (Modern Language Association), APA (American Psychological Association), và CMS (Chicago Manual of Style).
Ban đầu chúng tôi cũng có phần phân vân về văn phạm Việt Nam - mà ngày xưa bi ảnh hưởng bởi văn phạm của Pháp ngữ - tưởng rằng không có trường hợp dùng dấu phẩy trước các liên từ. Sau khi tham khảo một số tài liệu về văn phạm Pháp Ngữ, chúng tôi đã thấy có nhiều trường hợp phải thêm dấu phẩy trước các liên từ điển hình như et, ou, và ni. Chúng tôi xin trích ra các dẫn chứng sau đây.
1. Khi nói ra một loạt có nhiều hơn hai thứ (những sự vật hay sự việc) thì phải thêm dấu phẩy giữa các thứ đó. (Mais on doit utiliser la virgule si ces conjonctions coordonnent au moins trois termes entre eux et sont répétées à chaque fois)
Ví dụ:
Ma sœur est en colère. Elle ne veut ni me parler, ni m’écouter, ni même me voir.
Nous n’avons pas encore décidé où nous partirons cet été. Ce sera ou le Brésil, ou Madagascar, ou la Nouvelle-Zélande.
2. Khi liên từ et nối hai phần tử không cùng một loại về văn phạm, thì phải có dấu phẩy. (Il est aussi indispensable d’employer la virgule si et coordonne deux éléments qui n’ont pas la même nature grammaticale).
Ví dụ:
Elle prépare ses affaires silencieusement, et quand le soleil sera couché, elle sortira par la petite porte de derrière.
Trong thí dụ trên chữ “silencieusement” là một trạng từ, còn “quand” thì lại là một liên từ phụ thuộc.
3. Khi cần phân tách hai sự vật hay sự kiện mà một trong đó được kết hợp bởi hai phần tử. (Il est recommandé de mettre une virgule avant et si l’emploi répété de ce mot nuit à la clarté de la phrase). Nói hơi khó hiểu, nhưng xem qua thí dụ và giải thích thì sẽ rõ hơn.
Ví dụ:
Le vent soufflait dans les pins et les grands chênes, et la forêt semblait vouloir lui dire quelque chose.
Trong thí dụ này “la forêt” không phải là phần tử của “les pins et les grands chênes.”
Trường hợp thứ ba này, chúng tôi đã đưa ra thí dụ trong sách Chuyện Dài Chữ Nghĩa:
Tôi đã gọi các món cá chiên, tôm lăn bột, rau xà lách và nước sốt, và kem tráng miệng.
Trong các món ăn trên, rau xà lách và nước sốt đi với nhau thành một món nên nối với nhau bằng liên tự “và” mà không có dấu phẩy. Còn kem tráng miệng là món khác nên phải có dấu phẩy trước chữ “kem tráng miệng” - để tách nó khỏi món rau xà lách. Nếu không có dấu phẩy, hoá ra kem cũng là một thành phần của món rau xà lách sao?
Her $10 million estate was split among her husband, daughter, son, and nephew.
Trong thí dụ trên, chúng ta hiểu rằng số tiền mười triệu được chia làm bốn phần (chồng một phần, con gái một phần, con trai một phần, cháu cũng có một phần). Nếu bỏ dấu phẩy giữa chữ son và and nephew, thì coi như số tiền chia ra ba phần (chồng một phần, con gái một phần, con trai và cháu chia nhau phần còn lại).
Một thí dụ về việc dùng dấu phẩy và liên tự “và” khi trong câu có nhiều hơn hai phần tử được kê ra. Nếu chỉ có hai phần tử, thì chỉ cần nối bằng liên tự “và.” (An additional thing to keep in mind about and is that it is often used in lists. Items in lists are separated by commas and the word and typically comes before the last item on a list. This comma before and is known as the Oxford comma). Chữ and in đậm là giới từ and.
Khi nói về hai món, không dùng dấu phẩy:
Tôi đi chợ mua thịt và trái cây.
Khi nói nhiều hơn hai món, thêm dấu phẩy trước chữ và ở món cuối cùng:
Tôi đi chợ mua cá, thịt, đồ hộp, và bánh trái. ()
Birds, squirrels, and bees lived in the tree.
I would like to learn Spanish, Italian, or French.
Dấu phẩy đứng trước liên tự “và” còn dùng khi để nối hai mệnh đề độc lập nhưng có nội dung liên quan với nhau. Nó tương đương với dấu chấm phẩy (xem trang 67, Chuyện Dài Chữ Nghĩa).
Vài thí dụ:
The snow fell, and the wind blew.
Jane is great at spelling, but her grammar needs some work.
First we will stop at the dry cleaner, and then we will go to the hardware store.
I could go with you to the movies, or I could stay home and watch the game.
Trường hợp này được xác định trong văn phạm Anh Ngữ mà chúng tôi xin trích một đoạn về cách dùng dấu phẩy trước các liên tự trong các trang web
The Basic Rule on Commas Before Conjunctions
If you’re looking for a general guideline, we recommend using a comma before coordinating conjunctions such as and, or, and but when they join two independent clauses.
Tham khảo:
https://francais.lingolia.com/fr/atelier-decriture/la-ponctuation/la-virgule
https://www.thesaurus.com/e/grammar/commas-and-conjunctions/
https://www.grammarbook.com/blog/commas/commas-before-conjunctions/
Xin cám ơn cụ PL đã cho chúng tôi cơ hội học hỏi thêm và cũng rất mong quý vị góp thêm ý kiến để vấn đề này được giải thích và chứng minh rõ ràng hơn
Đỗ Văn Phúc.
