Thư Ngỏ Về Tập Thơ Trần Dần

THƯ NGỎ

Hà Nội, ngày 1 tháng 3 năm 2008

Kính gửi
Ông chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa–Khoa học–Giáo dục, Quốc Hội CHXHCN Việt Nam
Ông chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật, Quốc Hội CHXHCN Việt Nam
Ông Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông CHXHCN Việt Nam
Ông Tổng Thanh tra chính phủ CHXHCN Việt Nam
Ông chủ tịch Hội Nhà Văn Việt Nam

Chúng tôi, những nhà hoạt động văn hóa, văn nghệ, khoa học, và những người yêu quý văn học nghệ thuật, ký tên dưới đây, xin trân trọng gửi các vị thư ngỏ này nhân vụ việc liên quan đến tập sách Trần Dần – Thơ (Công ty văn hóa truyền thông Nhã Nam và Nhà xuất bản Đà Nẵng xuất bản, 2008) vừa bị ngưng phát hành.

Thưa các vị,

Trần Dần (1926 – 1997) là một nhà thơ nổi tiếng và quan trọng của Việt Nam. Ông là một chiến sĩ quân đội nhân dân Việt Nam đã tham gia cuộc kháng chiến chống Pháp, là một nhà văn nhà thơ đã có nhiều tác phẩm đóng góp cho sự nghiệp văn học nghệ thuật của đất nước. Mặc dù bị oan khiên hoạn nạn trong vụ Nhân văn – Giai phẩm, nhiều chục năm phải sống trong im lặng và bóng tối, Trần Dần với thiên chức và bản lĩnh của một nghệ sĩ chân chính vẫn không ngừng sáng tạo và đã để lại một di cảo đồ sộ có giá trị cách tân to lớn đối với văn học Việt Nam. Mười năm sau khi ông qua đời, mới chỉ có một phần nhỏ của di cảo đó được xuất bản: Bài thơ Việt Bắc, Cổng tỉnh, Mùa sạch, và tập Cổng tỉnh đã được nhận Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 1994. Từ đó, năm 2006 Trần Dần đã được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, cùng với các bạn ông trong nhóm Nhân văn – Giai phẩm là Hoàng Cầm, Lê Đạt, Phùng Quán.

Nhưng trong khối di cảo đồ sộ của Trần Dần vẫn còn nhiều sáng tạo giá trị. Độc giả, đặc biệt là những người yêu thơ, vẫn khao khát chờ đợi được biết thêm, khám phá thêm những khảo nghiệm thơ phong phú, đa dạng của ông suốt trong ba mươi năm lầm lũi làm việc trong bóng tối theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Tập Trần Dần – Thơ, được chắt lọc từ di cảo với nhiều tâm huyết và công sức, là một cố gắng của gia đình nhà thơ, của những người biên soạn và của nhà xuất bản nhằm đưa ra ánh sáng những sáng tác của một nhà thơ lớn, đáp ứng yêu cầu thưởng thức và thẩm định của công chúng độc giả. Đây có thể coi là một tuyển tập thơ Trần Dần tương đối đầy đủ và toàn diện, khả dĩ có thể làm vinh dự cho nền văn hóa nghệ thuật Việt Nam. Cuốn sách đã in xong, đã được phép phát hành, và đã được đưa ra thị trường. Giới văn học cả nước và đông đảo công chúng yêu thơ đang háo hức tìm mua, tìm đọc. Nhưng tại Ngày thơ Việt Nam lần thứ VI (21/2/2008) ở Hà Nội tổ chức tại Văn Miếu, tập Trần Dần – Thơ đã không được phép đưa vào bán bình thường như các cuốn sách khác, theo một lệnh miệng từ Cục xuất bản. Tiếp đó, ngày 26/2/2008, sau cuộc làm việc của đoàn thanh tra liên ngành Bộ Thông tin - Truyền thông với Công ty Nhã Nam, tập Trần Dần – Thơ đã bị ngưng phát hành vì lý do “vi phạm hành chính về xuất bản”.

Thưa các vị,

Những động thái nói trên đối với tập sách Trần Dần - Thơ từ phía các cơ quan quản lý nhà nước về thông tin và truyền thông đã thực sự gây băn khoăn và lo ngại cho giới văn học và công chúng. Một tập thơ đã được chuẩn bị và biên soạn kỹ lưỡng, công phu trong suốt hai năm trời, tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình xuất bản, vừa được ra đời và phát hành thì đột nhiên bị ngưng với một lý do hoàn toàn không phải về tư tưởng, nội dung. Chúng tôi lấy làm khó hiểu về điều này. Và từ thực tế hành xử của các cơ quan quản lý nhà nước đối với các tác phẩm sáng tạo trong đời sống văn học nghệ thuật nước nhà lâu nay, chúng tôi lấy làm lo ngại cho số phận của tập sách Trần Dần – Thơ. Xin phép được nhắc lại với các vị hai vụ gần đây nhất là việc thu hồi và thủ tiêu tiểu thuyết Chuyện kể năm 2000 của nhà văn Bùi Ngọc Tấn (2000) và việc gỡ tác phẩm đang triển lãm của hai họa sĩ Trương Tân và Nguyễn Quang Huy (2007). Hai vụ việc này đều được thực hiện với lý do vi phạm hành chính và vi phạm đạo đức, mặc dù ai cũng hiểu bản chất thực của việc cấm đoán là gì. Do đó, chúng tôi lấy làm hoài nghi lý do được đưa ra để ngưng phát hành Trần Dần – Thơ.

Các vị đều hiểu, ở nước ta lâu nay việc cấm đoán tương tự đối với tác phẩm văn hóa nghệ thuật thường xảy ra, ai cũng biết hành động như vậy không những thiếu văn minh và không mang tính pháp lý, mà còn bóp nghẹt tự do sáng tạo, kìm hãm sự phát triển văn hóa, nhưng chúng cứ tiếp tục diễn ra chỉ vì lâu nay không có ai lên tiếng phản đối, và có phản đối thì cũng bị vùi lấp trong sự im lặng đáng sợ.

Trong những vụ việc như vừa kể trên (với Trần Dần, Bùi Ngọc Tấn, Nguyễn Quang Huy và Trương Tân) bao giờ cũng nhận thấy mấy điều sau:
Không bao giờ có một văn bản đàng hoàng nói rõ lý do sách hoặc tranh bị cấm ra mắt công chúng;
Không bao giờ có lời giải thích công khai, đàng hoàng sau khi bị đương sự khiếu nại.

Tất cả những hành xử như trên đều biểu hiện sự thô bạo và sự ấu trĩ khủng khiếp của một trình độ quản lý xã hội bất cần pháp luật và đứng trên những quan hệ dân sự tối thiểu của một quốc gia thực tâm định hiện đại hóa.

Thưa các vị,

Nhân danh những người Việt Nam yêu nước,
Nhân danh những người Việt Nam có tri thức và có văn hóa,
Nhân danh những người Việt Nam có tinh thần và năng lực công dân,
Vì sự tồn vong và phát triển của đất nước,

Chúng tôi, ký tên dưới đây, yêu cầu các vị

Trước mắt, hãy xem xét và đình chỉ ngay mọi hành xử nhằm ngăn chặn việc phát hành sách Trần Dần – Thơ của một nhà thơ quá cố mà nội dung chỉ đem lại vinh dự cho dân tộc Việt Nam văn hiến này.

Tiếp đó, hãy xem xét lại cung cách ứng xử của những cơ quan nhà nước về mặt pháp lý và về quan hệ dân sự đối với những trường hợp tương tự như vừa nói đối với nhà thơ Trần Dần, nhà văn Bùi Ngọc Tấn, các họa sĩ Nguyễn Quang Huy và Trương Tân.

Sau nữa, từ nay cần chấm dứt cách thức hành xử thiếu văn minh và vô pháp luật đối với các tác phẩm văn học nghệ thuật nói riêng, các sáng tạo tinh thần nói chung, trên tinh thần tôn trọng pháp luật và tôn trọng các giá trị nhân quyền và văn hóa.

Xin kính gửi các vị lời chào trân trọng và xin cám ơn trước về những biểu hiện văn minh dân sự mà chúng tôi chắc chắn sẽ nhận được từ các vị.

Nguyễn Huệ Chi
Giáo sư, nguyên Chủ tịch hội đồng khoa học, Viện Văn học Việt Nam

Dương Tường
Nhà thơ, dịch giả

Phạm Xuân Nguyên
Phó chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội

Nguyễn Trọng Tạo
Nhà thơ – Nhạc sĩ, Ủy viên Hội đồng Thơ Hội Nhà Văn Việt Nam khóa VI

Hoàng Hưng
Nhà thơ, dịch giả

Giáng Vân
Nhà thơ, nhà báo

Phạm Toàn (Châu Diên)
Nhà văn, dịch giả

Ngô Minh
Nhà thơ - Nhà báo (Huế)

Nguyễn Quốc Minh
Nhà báo, Doanh nhân Ngày và Đêm

Nguồn: Hội Ngộ Văn Chương