Nước mắt và nước mắt! Đó là những gì ai cũng nhìn thấy tại Việt Nam trong những ngày vừa qua. Cầu Cần Thơ sập vào ngày 26-9, còn chưa tìm hết được thi thể cuối cùng thì cơn bão số 5 lại ập tới. Tiếp đó vào ngày 5-10, lại xảy ra một trận lụt lớn nhất kể từ năm 1978. Trận lũ “lịch sử” này tàn phá mạnh nhất ở hai tỉnh Thanh Hoá, Nghệ An. Cho đến nay, theo thông tin ban đầu đã có 50 người chết và mất tích, hơn 100 người bị thương; thiệt hại vật chất lên đến hàng ngàn tỉ đồng.
Những con số thiệt hại hàng trăm, hàng ngàn tỉ cứ hiện lên ám ảnh người dân đã nghèo càng thêm lo sợ. Trong khi đó giá thực phẩm, thuốc men vẫn cứ tăng vùn vụt, thậm chí có mặt hàng tăng tới 70 -80% từ đầu năm đến nay. Trung bình là 30% cho mọi mặt hàng thiết yếu của đời sống người dân từ thành thị tới thôn quê. Như một thùng mì, đầu năm mua khoảng 30 ngàn đồng thì bây giờ là hơn 40 ngàn đồng. Mặc cho nhà nước cố gắng kiềm chế lạm phát và kiềm chế giá cả, nhưng hầu như mọi cố gắng đều không mang lại kết quả cụ thể, chỉ có trên giấy. Mặc cho những bản thống kê có vẻ khách quan nhưng lại không sát với thực tế, chỉ có người dân trực tiếp chịu ảnh hưởng mới hiểu rõ, biết đúng tình hình thị trường tiêu dùng như thế nào.
Giá cứ “hồn nhiên” tăng cũng như tình trạng giao thông tìm đủ biện pháp vẫn cứ kẹt, ngày càng gia tăng. Nhà nghèo khóc đã đành, nhà giàu cũng khóc, đó là những vị có xe hơi, bò như rùa trên khắp nẻo đường thành phố. Nhiều vị muốn bỏ “xế hộp” nhảy xuống đi xe gắn máy cho nhanh, nhưng quen đi “tu bin” rồi, xuống cái xe gắn máy “nó thế nào ấy”.
Thiệt hại do kẹt xe ở thành phố Sài Gòn trong 1 năm là 14.000 tỉ đồng; 1km đường ở Hà Nội phải ậm ạch cõng 540 xe hơi và 5.900 xe máy. Hôm nay là 14.000 tỉ lãng phí vì kẹt xe ở một thành phố, ba năm nữa sẽ là một trăm ngàn tỉ, 10 năm nữa sẽ là bao nhiêu khi mà cả nước sẽ có đến 10 thành phố nghẹt đường, chật lối?
Những chuyện tầm phào
Mặc cho sập cầu, cho thiên tai bão lũ. Dân chơi cứ chơi. Móc túi được dân cứ móc.
Có thể nhìn thấy rất rõ là khoảng cách giàu nghèo cứ thế mà gia tăng. Giá cả tăng và kể cả thiên tai bão lụt hầu như không gây ảnh hưởng tới những gia đình giàu có, nó chỉ ảnh hưởng tới những gia đình trung lưu trở xuống đến anh nghèo mạt rệp mà thôi.
Trong khi đó, những chiếc xe hàng tỉ đồng vẫn được “rinh” về VN và có những “đại gia” mua ngay, dù mua chỉ để ngắm, chứ đi nghêng ngang ở Sài Gòn hoặc Hà Nội, nó ghét mặt quệt cho một phát rồi biến mất, làm sao mà đuổi. Có khi nó choang cho một hòn đá thì kiện củ khoai. Sau chiếc Maybach được nhập về VN năm ngoái, với giá sau thuế là hơn 400.000USD. Giới nhập xe cho biết một chiếc Rolls-Royce có giá hơn 1 triệu USD từ Mỹ sẽ được nhập về TP Sài Gòn trong năm 2007.
Trong tương lai, còn một số xe hơi “loại kinh tế” hợp với túi tiền của những vị làm ăn khấm khá (chưa nói là giàu) cũng sẽ có cơ hội tậu được chiếc xế bốn bánh mới. Những nhà sản xuất kinh doanh biết rõ tâm lý của dân Á Đông lắm, người đã nhỏ con lại ít tiền thì đi xe nhỏ như cái Matiz được rồi, giá chừng hơn mười ngàn đô. Bây giờ mười ngàn đô đối với dân buôn bán bình thường là con số cũng bình thường. Rồi hàng loạt xe đã qua sử dụng, hoặc qua những bãi rác trùng tu lại tí đỉnh, được đưa vào VN cho những vị chỉ đủ ăn đủ tiêu nhưng thích đi xế bốn bánh cho khỏi dầm mưa dãi nắng.
Phong trào “chơi xế bốn bánh” ở Việt Nam lúc này đang có xu hướng nở rộ. Cấp nào chơi theo cấp đó. Những vị đói rách kinh niên, bỗng kiếm được tí tiền, dường như việc họ nghĩ đến đầu tiên là cái nhà và sau đó là chiếc xe hơi. Mặc cho đường kẹt. Mặc cho giá cả lên xuống.
Những chuyện tầm phào như một hộp bánh Trung Thu trị giá 999 ngàn đồng cũng có khối người mua. Thường là mua để tặng, để biếu, để… mua tí cảm tình của quan trên dọn đường hối lộ. Ít có người nào mua để ăn. Có ông mua tặng bố vợ (tất nhiên thuộc loại bố xịn) bị bánh mốc, đâm ra mang tiếng, bèn đi kiện cho ra lẽ. Đầu tháng 10 này, một cửa hàng tại tầng 6, Ruby Plaza (44 Lê Ngọc Hân, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) vừa trưng bày một bó hoa cưới trị giá 2 tỉ đồng. Bó hoa cưới gắn nhiều viên đá quý nhất tại Việt Nam. Với tên gọi Thiên Hoa Bách Ngọc (cho tình yêu vĩnh cửu và hạnh phúc trăm năm), bó hoa cưới được thiết kế mô phỏng theo hình thác đổ, được làm từ các vật liệu: Đá ruby, kim cương, cát, đá, sỏi, thép, sơn, hoa hồng trắng, ly ly trắng, hoa bách nhật 100 ngày, hoa lan trắng, rễ cây 100 tuổi, lông vũ… Mấy đại gia chuẩn bị cưới cô bồ nhí nhấp nhổm, mấy cậu ấm con ông cháu cha chuẩn bị nghe “vị hôn thê” nũng nịu “mua cho em bó hoa đó đi anh”.
Chu choa! Người dân nghe mà phát rụng rời chân tay. Chẳng biết mấy gia đình bị tai nạn sập cầu và những gia đình bị bão lũ sẽ nghĩ gì.
Tôi chỉ đưa ra hai hình ảnh đó để bạn đọc thấy được những nghịch cảnh đau lòng hơn là thấy những hình ảnh đau thương từ những “hiện trường” đổ nát với những xác người, xác nhà của người dân lam lũ chạy bão. Cũng may mà người Việt chúng ta ở khắp nơi sẵn sàng ra tay cứu trợ, cấp tốc hiến cả máu mình cho người bị nạn. Con số gần 60 tỉ đồng cứu trợ và chắc chắn sẽ còn gia tăng đã là nguồn an ủi rất lớn cho những số phận hẩm hiu. Chỉ mong rằng số tiền đó sẽ đến đúng địa chỉ, không “rơi rớt” ở bất kỳ nơi nào khác.
Lại nói về văn hoá từ chức
Tính đến chiều 6-10, khi tôi viết bài này, tổng số nạn nhân trong vụ sập cầu Cần Thơ là 134, trong đó có 3 kỹ sư (2 người chết, 1 bị thương), 10 kỹ thuật viên trung cấp (4 người chết, 6 bị thương).
53 Người chết: Vĩnh Long 41 người, Cần Thơ 2, Hà Nam 2, Quảng Nam, Quảng Ngãi, An Giang, Ninh Bình, Thái Bình, Hải Dương, Thanh Hoá, Nam Định mỗi địa phương 1 người.
1 Người từ Vĩnh Long hiện vẫn đang mất tích.
Như tôi đã tường trình với bạn đọc kỳ trước, ông Hồ Nghĩa Dũng - bộ trưởng Giao thông - Vận tải - vừa mới phát ngôn được một câu… chưa đến độ xanh rờn, mới chỉ xanh lơ lơ màu da trời rằng:
“Riêng cá nhân tôi, nếu cơ quan điều tra xác định tôi đã làm sai trong vụ sập cầu Cần Thơ, lúc đó tôi sẽ xem xét đến khả năng có từ chức hay không”.
Và mới đây trong phiên họp báo của chính phủ VN ông tuyên bố tiếp “tôi sẵn sàng chịu trách nhiệm đến cùng”.
Trong khi chờ ông Bộ trưởng “sẵn sàng” và “xem xét” có nên từ chức hay không, tôi xin mạn phép được “xem xét” rằng ông Bộ trưởng đáng khen vì ít nhiều đã học được văn hoá từ chức. Đối với những vị quan chức nước ngoài thì chuyện này là chuyện bình thường. Một vụ tai nạn nhỏ cũng có thể dẫn đến từ chức. Thứ văn hoá này không có trong luật lệ nào cả. Nó chỉ có trong lòng tự trọng của mỗi người. Thế nên ai muốn từ chức cũng được mà không cũng… chẳng sao, không vi phạm luật lệ. Kiếm được một nhân vật cấp cao học được văn hoá từ chức ở VN lúc này không phải là dễ, cũng nên khen một câu cho phải phép.
Tuy nhiên mới chỉ nghĩ đến thôi, chứ cho đến khi tôi viết bài này ông Bộ trưởng vẫn tại vị và yên vị. Chắc là còn chờ xem trách nhiệm chính thuộc về ai. Chính phủ thì cũng đã nhận trách nhiệm rồi, nhà thầu Nhật Bản cũng đã nhận trách nhiệm rồi. Phái đoàn điều tra cũng đã lập xong. Nhưng đến bao giờ điều tra cho “đúng người đúng tội” thì chắc còn hơi lâu vì một lý do và cũng là trở ngại chính là sự am tường về kỹ thuật. Cuộc điều tra sẽ vô cùng tỉ mỉ, khó khăn. Ai cũng hiểu điều này và chờ đợi kết quả cụ thể. Ít ra cũng có được bài học kinh nghiệm như vụ sập cầu ở Quebec vào năm 1907 nhắc nhở các kỹ sư khi thiết kế và xây dựng những công trình ở Canada không bao giờ được quên bài học từ thảm hoạ đau xót của đất nước này. Từ đó, các kỹ sư tốt nghiệp đại học ở Canada luôn đeo một chiếc nhẫn bằng thép ở ngón tay út bàn tay thuận. Chiếc nhẫn vừa là mang tính linh thiêng, vừa là nỗi đau phải được nhắc nhở từng phút từng giây cho người có trách nhiệm. Còn những kỹ sư VN sẽ đeo cái gì? Chuyện đó chưa ai tính tới.
Trở lại chuyện văn hoá từ chức, một chuyện nhỏ mà không nhỏ. Bởi dù có mười ông Bộ trưởng từ chức trong vụ sập cầu hoặc bão lũ thì cũng chẳng cứu vãn được gì, cái gì đã mất không thể lấy lại được. Đấy là chưa kể đến việc, ông Bộ trưởng sau chưa chắc đã hơn gì ông trước. Cho nên từ chức hay không chẳng mang lại lợi ích gì thiết thực cho người dân, cho đất nước. Nhưng ít ra ở hành động này chứng tỏ được sự nhận lỗi cụ thể, bớt đi được phần nào sự phẫn nộ của người dân, mang lại một chút tin tưởng vào một nhân vật mới. Trường hợp ở VN thì chính bản thân ông Bộ trưởng còn tránh được nhiều rủi ro khác bởi những cây cầu, những công trình xây dựng bị bớt xén, làm ẩu chưa biết tai nạn xảy ra lúc nào. Lúc đó ngài cựu bộ trưởng cứ ăn no ngủ kỹ, ông tân bộ trưởng lại lãnh đủ.
Cho nên sự từ chức chỉ còn là lòng tự trọng và bày tỏ sự kính trọng đối với người dân. Với thái độ đó nên sự từ chức mang tính văn hoá.
Chẳng ai mong và cũng chẳng ai cần đến sự từ chức này. Tuỳ ông thôi.
Những dư luận sau vụ sập cầu
Nhìn qua những thông tin về nguyên nhân gây nên thảm hoạ vụ sập cầu, cho đến nay có rất nhiều nguồn tin khác nhau. Cứ như các nhà bình loạn thể thao “tiên đoán” trước một trận đá banh vậy. Mỗi người nhìn theo một góc độ, mỗi người có một bằng chứng khác nhau. Có lẽ khiến độc giả cũng như người dân VN chưa thể tin vào một nguyên nhân nào, cứ u xoẹ cả lên. Tạm thời có thể tóm tắt một số nguyên nhân chính qua dư luận:
Khi thảm hoạ vừa xảy ra, trong cơn kinh hoàng, đã có một số người dẫn ra đủ thứ luật này luật kia để chứng minh rằng chủ đầu tư đã làm đúng, nhà thầu làm đúng..., nhà nước cũng làm đúng y boong những gì luật lệ và điều kiện kỹ thuật đã cho phép. Tức là “sự cố” chỉ là sự rủi ro do… thiên định hay cái gì đó chưa biết. Các đơn vị liên quan và cả những người có trách nhiệm không có trách nhiệm gì trong tai nạn này cả.
Lợi nhuận và lợi nhuận để lên hàng đầu
Nhưng bản chất sự việc không giản dị như vậy. Đã có những chứng cớ rất rõ ràng về những sự bán thầu, về việc tuyển công nhân bừa bãi, thậm chí người này làm việc nhưng lại lấy tên người khác, đeo bảng tên của người khác, nên khi tìm được tử thi của người chết thì còn sống nhăn, tìm mãi mới ra tên thật của người tử nạn.
Cụ thể như em Lưu Thanh Điền ấp Mỹ Hưng 2, xã Mỹ Hoà, huyện Bình Minh, Vĩnh Long đến lúc chết đi mới được trả tên thật cho mình. Còn ngày thường khi đến công trình, em phải mang bảng tên của người anh kế là Lưu Tấn Mãi (19 tuổi, có 2 thẻ tên nên cho em mượn 1 cái), là công nhân của Công ty Vĩnh Thịnh, cùng tử nạn trong thảm kịch sập cầu Cần Thơ. Như vậy có tới 2 công nhân tử nạn cùng mang tên Lưu Tấn Mãi. Phải mướt mồ hôi mới tìm ra Lưu Thanh Điền. Trường hợp mượn tên để đi làm thuê tại công trình cầu Cần Thơ, không chỉ có trường hợp của hai anh em Mãi và Điền. Như trường hợp của anh Nguyễn Văn Đông còn sống sờ sờ thì lại có tên trong danh sách... người tử nạn; anh Huỳnh Văn Ngọc đi làm bằng tên Trương Văn Toàn sống sót trong vụ sập cầu trở về…
Những chi tiết ấy chứng tỏ cung cách làm việc của những người có trách nhiệm thờ ơ đến không thể tưởng tượng nổi. Tôi không thể dẫn chứng hết những chi tiết đại loại như thế này.
Chỉ xin tóm tắt dư luận đã chỉ ra rằng: Tuyển nhân công giá rẻ nhằm tăng lợi nhuận. Thuê nhà thầu phụ không có năng lực, kinh nghiệm về quản lý lao động nhằm kiếm được nhiều tiền bao nhiêu hay bấy nhiêu. Giám sát không đến nơi đến chốn. Thi công ẩu nhằm bớt khó khăn, rút bớt ngày giờ cũng chỉ nhằm tăng lợi nhuận. Chạy theo tiến độ sao cho kịp thời gian hoặc “vượt kế hoạch” để không bị phạt là chính, được khen thưởng tuyên dương là chuyện sau. Có cả thông tin rằng nhà thầu phớt lờ những cảnh báo về độ an toàn các nhịp cầu cũng là nhằm tăng lợi nhuận...
Tất cả những cái đó - mà mục đích cuối cùng là lợi nhuận - đã dẫn đến thảm hoạ. Cột trụ nghiêng, giàn giáo yếu, cả ngàn tấn bê tông, sắt thép sụp xuống chôn vùi trên 50 công nhân nghèo. Họ vì lợi nhuận mà coi rẻ con người.
Sau 3 ngày tang tóc những lời xin lỗi mới được cất lên, cứ như không thể nào làm khác được. Ít ra thì cũng phải có lời xin lỗi cho đúng với phép lễ độ tối thiểu giữa con người với con người. Nhưng xin lỗi chẳng thấm gì với nỗi đau của mấy chục gia đình mất người thân. Tất cả đã muộn. Vậy nên từ chức hay không từ chức, trách nhiệm đền bù thiệt hại, trách nhiệm hình sự hay trách nhiệm quản lý... đều trở nên không là gì cả trước thảm hoạ.
Công việc điều tra sẽ như thế nào?
Có hàng ngàn việc phải làm đang đợi cơ quan điều tra, chưa thể biết trước những gì sẽ phát hiện ra. Chắc chắn sẽ có rất nhiều điều bất ngờ trong thảm hoạ này. Nhưng ở đây, tôi chỉ đề cập đến những gì phải làm khi vụ án này được khởi tố với một số quy định của pháp luật.
Thời hạn là 4 tháng dành cho cơ quan điều tra kể từ ngày 2-10-2007 để tìm ra thủ phạm. Nhưng vụ án rất phức tạp nên cuộc điều tra có thể phải gia hạn nhiều lần, song trễ nhất tới ngày 20-6-2009, tức là thêm tối đa là 16 tháng (tổng cộng 20 tháng) mọi việc phải kết thúc và có kết luận rõ ràng.
Khi khởi tố một vụ án, có thể cho thấy thảm hoạ sập cầu Cần Thơ không chỉ là do thiên tai hoặc rủi ro do “trời định” như bão lũ, mà có yếu tố của tội phạm do con người làm ra. Không ai khởi tố ông trời cả, phải chỉ đích danh sự việc và con người, có tên tuổi đàng hoàng.
Vậy là trước tiên là phải khởi tố một bị can nào đó. Trong vụ này, một người có thể bị khởi tố về một hay nhiều tội, cụ thể là “vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”.
Người bị truy tố là ai
Theo điều 229 Bộ Luật Hình sự của VN, bất cứ ai đã góp phần vào việc gây tai nạn làm sập cầu, dù ở bất kỳ công đoạn nào, dù là người Việt Nam hay người nước ngoài, dù cố ý hay vô ý đều bị khởi tố, lúc đó coi như “bị can”.
Nếu sau này, khi điều tra, thấy ai đó bị oan thì sẽ được đình chỉ điều tra. Hoặc xét thấy có chứng cớ người đó còn phạm thêm những tội khác thì cơ quan điều tra có thể ra những quyết định bổ sung.
Trong vụ sập cầu này, tất cả các khâu từ “khởi thuỷ” như thiết kế, giám sát, trong xây dựng (tức khi thi công) từ những người có trách nhiệm cao nhất như ở cơ quan chủ đầu tư là Bộ Giao thông - Vận tải, đến các nhà thầu chính và cả nhà thầu phụ, nhà cung cấp nhân công, thậm chí cả những người trực tiếp xây dựng (thi công) nếu có vi phạm cũng có thể bị điều tra.
Trong thời gian bị điều tra họ có thể được tại ngoại hoặc bị giam, nhưng những bị can thường phải tạm đình chỉ công tác để thuận lợi cho công việc điều tra.
Đó là một số thông tin về công việc điều tra, nếu tuân thủ đúng những luật lệ này.
Tất nhiên chúng ta lại chờ đợi xem những gì sẽ xảy ra với mong đợi sẽ không có những thủ đoạn quá tàn nhẫn của bất cứ ai coi rẻ sinh mạng con người.
Kỳ này xin tường trình ngắn gọn một sự việc quan trọng mà có lẽ trăm năm sau con cháu chúng ta còn nhắc lại, còn đau xót. Hy vọng bạn đọc có thể hiểu rõ hơn về những nguyên nhân, những sự kiện đang tràn ngập làm rối tinh rối mù.
Văn Quang
10-10-2007
 |
| Nước mắt và nước mắt vẫn rơi |
Những con số thiệt hại hàng trăm, hàng ngàn tỉ cứ hiện lên ám ảnh người dân đã nghèo càng thêm lo sợ. Trong khi đó giá thực phẩm, thuốc men vẫn cứ tăng vùn vụt, thậm chí có mặt hàng tăng tới 70 -80% từ đầu năm đến nay. Trung bình là 30% cho mọi mặt hàng thiết yếu của đời sống người dân từ thành thị tới thôn quê. Như một thùng mì, đầu năm mua khoảng 30 ngàn đồng thì bây giờ là hơn 40 ngàn đồng. Mặc cho nhà nước cố gắng kiềm chế lạm phát và kiềm chế giá cả, nhưng hầu như mọi cố gắng đều không mang lại kết quả cụ thể, chỉ có trên giấy. Mặc cho những bản thống kê có vẻ khách quan nhưng lại không sát với thực tế, chỉ có người dân trực tiếp chịu ảnh hưởng mới hiểu rõ, biết đúng tình hình thị trường tiêu dùng như thế nào.
Giá cứ “hồn nhiên” tăng cũng như tình trạng giao thông tìm đủ biện pháp vẫn cứ kẹt, ngày càng gia tăng. Nhà nghèo khóc đã đành, nhà giàu cũng khóc, đó là những vị có xe hơi, bò như rùa trên khắp nẻo đường thành phố. Nhiều vị muốn bỏ “xế hộp” nhảy xuống đi xe gắn máy cho nhanh, nhưng quen đi “tu bin” rồi, xuống cái xe gắn máy “nó thế nào ấy”.
Thiệt hại do kẹt xe ở thành phố Sài Gòn trong 1 năm là 14.000 tỉ đồng; 1km đường ở Hà Nội phải ậm ạch cõng 540 xe hơi và 5.900 xe máy. Hôm nay là 14.000 tỉ lãng phí vì kẹt xe ở một thành phố, ba năm nữa sẽ là một trăm ngàn tỉ, 10 năm nữa sẽ là bao nhiêu khi mà cả nước sẽ có đến 10 thành phố nghẹt đường, chật lối?
 |
| Những vành khăn tang sau vụ sập cầu Cần Thơ |
Những chuyện tầm phào
Mặc cho sập cầu, cho thiên tai bão lũ. Dân chơi cứ chơi. Móc túi được dân cứ móc.
Có thể nhìn thấy rất rõ là khoảng cách giàu nghèo cứ thế mà gia tăng. Giá cả tăng và kể cả thiên tai bão lụt hầu như không gây ảnh hưởng tới những gia đình giàu có, nó chỉ ảnh hưởng tới những gia đình trung lưu trở xuống đến anh nghèo mạt rệp mà thôi.
Trong khi đó, những chiếc xe hàng tỉ đồng vẫn được “rinh” về VN và có những “đại gia” mua ngay, dù mua chỉ để ngắm, chứ đi nghêng ngang ở Sài Gòn hoặc Hà Nội, nó ghét mặt quệt cho một phát rồi biến mất, làm sao mà đuổi. Có khi nó choang cho một hòn đá thì kiện củ khoai. Sau chiếc Maybach được nhập về VN năm ngoái, với giá sau thuế là hơn 400.000USD. Giới nhập xe cho biết một chiếc Rolls-Royce có giá hơn 1 triệu USD từ Mỹ sẽ được nhập về TP Sài Gòn trong năm 2007.
Trong tương lai, còn một số xe hơi “loại kinh tế” hợp với túi tiền của những vị làm ăn khấm khá (chưa nói là giàu) cũng sẽ có cơ hội tậu được chiếc xế bốn bánh mới. Những nhà sản xuất kinh doanh biết rõ tâm lý của dân Á Đông lắm, người đã nhỏ con lại ít tiền thì đi xe nhỏ như cái Matiz được rồi, giá chừng hơn mười ngàn đô. Bây giờ mười ngàn đô đối với dân buôn bán bình thường là con số cũng bình thường. Rồi hàng loạt xe đã qua sử dụng, hoặc qua những bãi rác trùng tu lại tí đỉnh, được đưa vào VN cho những vị chỉ đủ ăn đủ tiêu nhưng thích đi xế bốn bánh cho khỏi dầm mưa dãi nắng.
 |
| Bó hoa cưới Thiên Hoa Bách Ngọc trị giá 2 tỉ đồng đang được trưng bày ở Hà Nội |
Phong trào “chơi xế bốn bánh” ở Việt Nam lúc này đang có xu hướng nở rộ. Cấp nào chơi theo cấp đó. Những vị đói rách kinh niên, bỗng kiếm được tí tiền, dường như việc họ nghĩ đến đầu tiên là cái nhà và sau đó là chiếc xe hơi. Mặc cho đường kẹt. Mặc cho giá cả lên xuống.
Những chuyện tầm phào như một hộp bánh Trung Thu trị giá 999 ngàn đồng cũng có khối người mua. Thường là mua để tặng, để biếu, để… mua tí cảm tình của quan trên dọn đường hối lộ. Ít có người nào mua để ăn. Có ông mua tặng bố vợ (tất nhiên thuộc loại bố xịn) bị bánh mốc, đâm ra mang tiếng, bèn đi kiện cho ra lẽ. Đầu tháng 10 này, một cửa hàng tại tầng 6, Ruby Plaza (44 Lê Ngọc Hân, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) vừa trưng bày một bó hoa cưới trị giá 2 tỉ đồng. Bó hoa cưới gắn nhiều viên đá quý nhất tại Việt Nam. Với tên gọi Thiên Hoa Bách Ngọc (cho tình yêu vĩnh cửu và hạnh phúc trăm năm), bó hoa cưới được thiết kế mô phỏng theo hình thác đổ, được làm từ các vật liệu: Đá ruby, kim cương, cát, đá, sỏi, thép, sơn, hoa hồng trắng, ly ly trắng, hoa bách nhật 100 ngày, hoa lan trắng, rễ cây 100 tuổi, lông vũ… Mấy đại gia chuẩn bị cưới cô bồ nhí nhấp nhổm, mấy cậu ấm con ông cháu cha chuẩn bị nghe “vị hôn thê” nũng nịu “mua cho em bó hoa đó đi anh”.
 |
| Hàng ngàn ngôi nhà ở Hà Tĩnh chìm trong biển nước |
Chu choa! Người dân nghe mà phát rụng rời chân tay. Chẳng biết mấy gia đình bị tai nạn sập cầu và những gia đình bị bão lũ sẽ nghĩ gì.
Tôi chỉ đưa ra hai hình ảnh đó để bạn đọc thấy được những nghịch cảnh đau lòng hơn là thấy những hình ảnh đau thương từ những “hiện trường” đổ nát với những xác người, xác nhà của người dân lam lũ chạy bão. Cũng may mà người Việt chúng ta ở khắp nơi sẵn sàng ra tay cứu trợ, cấp tốc hiến cả máu mình cho người bị nạn. Con số gần 60 tỉ đồng cứu trợ và chắc chắn sẽ còn gia tăng đã là nguồn an ủi rất lớn cho những số phận hẩm hiu. Chỉ mong rằng số tiền đó sẽ đến đúng địa chỉ, không “rơi rớt” ở bất kỳ nơi nào khác.
Lại nói về văn hoá từ chức
Tính đến chiều 6-10, khi tôi viết bài này, tổng số nạn nhân trong vụ sập cầu Cần Thơ là 134, trong đó có 3 kỹ sư (2 người chết, 1 bị thương), 10 kỹ thuật viên trung cấp (4 người chết, 6 bị thương).
53 Người chết: Vĩnh Long 41 người, Cần Thơ 2, Hà Nam 2, Quảng Nam, Quảng Ngãi, An Giang, Ninh Bình, Thái Bình, Hải Dương, Thanh Hoá, Nam Định mỗi địa phương 1 người.
1 Người từ Vĩnh Long hiện vẫn đang mất tích.
Như tôi đã tường trình với bạn đọc kỳ trước, ông Hồ Nghĩa Dũng - bộ trưởng Giao thông - Vận tải - vừa mới phát ngôn được một câu… chưa đến độ xanh rờn, mới chỉ xanh lơ lơ màu da trời rằng:
“Riêng cá nhân tôi, nếu cơ quan điều tra xác định tôi đã làm sai trong vụ sập cầu Cần Thơ, lúc đó tôi sẽ xem xét đến khả năng có từ chức hay không”.
Và mới đây trong phiên họp báo của chính phủ VN ông tuyên bố tiếp “tôi sẵn sàng chịu trách nhiệm đến cùng”.
 |
| Vụ sập cầu Quebec - Cnanada vào năm 1907 |
 |
| Chiếc nhẫn bằng thép các kỹ sư tốt nghiệp đại học ở Canada luôn đeo ở ngón tay út |
Trong khi chờ ông Bộ trưởng “sẵn sàng” và “xem xét” có nên từ chức hay không, tôi xin mạn phép được “xem xét” rằng ông Bộ trưởng đáng khen vì ít nhiều đã học được văn hoá từ chức. Đối với những vị quan chức nước ngoài thì chuyện này là chuyện bình thường. Một vụ tai nạn nhỏ cũng có thể dẫn đến từ chức. Thứ văn hoá này không có trong luật lệ nào cả. Nó chỉ có trong lòng tự trọng của mỗi người. Thế nên ai muốn từ chức cũng được mà không cũng… chẳng sao, không vi phạm luật lệ. Kiếm được một nhân vật cấp cao học được văn hoá từ chức ở VN lúc này không phải là dễ, cũng nên khen một câu cho phải phép.
Tuy nhiên mới chỉ nghĩ đến thôi, chứ cho đến khi tôi viết bài này ông Bộ trưởng vẫn tại vị và yên vị. Chắc là còn chờ xem trách nhiệm chính thuộc về ai. Chính phủ thì cũng đã nhận trách nhiệm rồi, nhà thầu Nhật Bản cũng đã nhận trách nhiệm rồi. Phái đoàn điều tra cũng đã lập xong. Nhưng đến bao giờ điều tra cho “đúng người đúng tội” thì chắc còn hơi lâu vì một lý do và cũng là trở ngại chính là sự am tường về kỹ thuật. Cuộc điều tra sẽ vô cùng tỉ mỉ, khó khăn. Ai cũng hiểu điều này và chờ đợi kết quả cụ thể. Ít ra cũng có được bài học kinh nghiệm như vụ sập cầu ở Quebec vào năm 1907 nhắc nhở các kỹ sư khi thiết kế và xây dựng những công trình ở Canada không bao giờ được quên bài học từ thảm hoạ đau xót của đất nước này. Từ đó, các kỹ sư tốt nghiệp đại học ở Canada luôn đeo một chiếc nhẫn bằng thép ở ngón tay út bàn tay thuận. Chiếc nhẫn vừa là mang tính linh thiêng, vừa là nỗi đau phải được nhắc nhở từng phút từng giây cho người có trách nhiệm. Còn những kỹ sư VN sẽ đeo cái gì? Chuyện đó chưa ai tính tới.
Trở lại chuyện văn hoá từ chức, một chuyện nhỏ mà không nhỏ. Bởi dù có mười ông Bộ trưởng từ chức trong vụ sập cầu hoặc bão lũ thì cũng chẳng cứu vãn được gì, cái gì đã mất không thể lấy lại được. Đấy là chưa kể đến việc, ông Bộ trưởng sau chưa chắc đã hơn gì ông trước. Cho nên từ chức hay không chẳng mang lại lợi ích gì thiết thực cho người dân, cho đất nước. Nhưng ít ra ở hành động này chứng tỏ được sự nhận lỗi cụ thể, bớt đi được phần nào sự phẫn nộ của người dân, mang lại một chút tin tưởng vào một nhân vật mới. Trường hợp ở VN thì chính bản thân ông Bộ trưởng còn tránh được nhiều rủi ro khác bởi những cây cầu, những công trình xây dựng bị bớt xén, làm ẩu chưa biết tai nạn xảy ra lúc nào. Lúc đó ngài cựu bộ trưởng cứ ăn no ngủ kỹ, ông tân bộ trưởng lại lãnh đủ.
Cho nên sự từ chức chỉ còn là lòng tự trọng và bày tỏ sự kính trọng đối với người dân. Với thái độ đó nên sự từ chức mang tính văn hoá.
Chẳng ai mong và cũng chẳng ai cần đến sự từ chức này. Tuỳ ông thôi.
 |
| Vụ sập cầu Cần Thơ tháng 9-2007 |
Những dư luận sau vụ sập cầu
Nhìn qua những thông tin về nguyên nhân gây nên thảm hoạ vụ sập cầu, cho đến nay có rất nhiều nguồn tin khác nhau. Cứ như các nhà bình loạn thể thao “tiên đoán” trước một trận đá banh vậy. Mỗi người nhìn theo một góc độ, mỗi người có một bằng chứng khác nhau. Có lẽ khiến độc giả cũng như người dân VN chưa thể tin vào một nguyên nhân nào, cứ u xoẹ cả lên. Tạm thời có thể tóm tắt một số nguyên nhân chính qua dư luận:
Khi thảm hoạ vừa xảy ra, trong cơn kinh hoàng, đã có một số người dẫn ra đủ thứ luật này luật kia để chứng minh rằng chủ đầu tư đã làm đúng, nhà thầu làm đúng..., nhà nước cũng làm đúng y boong những gì luật lệ và điều kiện kỹ thuật đã cho phép. Tức là “sự cố” chỉ là sự rủi ro do… thiên định hay cái gì đó chưa biết. Các đơn vị liên quan và cả những người có trách nhiệm không có trách nhiệm gì trong tai nạn này cả.
Lợi nhuận và lợi nhuận để lên hàng đầu
Nhưng bản chất sự việc không giản dị như vậy. Đã có những chứng cớ rất rõ ràng về những sự bán thầu, về việc tuyển công nhân bừa bãi, thậm chí người này làm việc nhưng lại lấy tên người khác, đeo bảng tên của người khác, nên khi tìm được tử thi của người chết thì còn sống nhăn, tìm mãi mới ra tên thật của người tử nạn.
Cụ thể như em Lưu Thanh Điền ấp Mỹ Hưng 2, xã Mỹ Hoà, huyện Bình Minh, Vĩnh Long đến lúc chết đi mới được trả tên thật cho mình. Còn ngày thường khi đến công trình, em phải mang bảng tên của người anh kế là Lưu Tấn Mãi (19 tuổi, có 2 thẻ tên nên cho em mượn 1 cái), là công nhân của Công ty Vĩnh Thịnh, cùng tử nạn trong thảm kịch sập cầu Cần Thơ. Như vậy có tới 2 công nhân tử nạn cùng mang tên Lưu Tấn Mãi. Phải mướt mồ hôi mới tìm ra Lưu Thanh Điền. Trường hợp mượn tên để đi làm thuê tại công trình cầu Cần Thơ, không chỉ có trường hợp của hai anh em Mãi và Điền. Như trường hợp của anh Nguyễn Văn Đông còn sống sờ sờ thì lại có tên trong danh sách... người tử nạn; anh Huỳnh Văn Ngọc đi làm bằng tên Trương Văn Toàn sống sót trong vụ sập cầu trở về…
Những chi tiết ấy chứng tỏ cung cách làm việc của những người có trách nhiệm thờ ơ đến không thể tưởng tượng nổi. Tôi không thể dẫn chứng hết những chi tiết đại loại như thế này.
Chỉ xin tóm tắt dư luận đã chỉ ra rằng: Tuyển nhân công giá rẻ nhằm tăng lợi nhuận. Thuê nhà thầu phụ không có năng lực, kinh nghiệm về quản lý lao động nhằm kiếm được nhiều tiền bao nhiêu hay bấy nhiêu. Giám sát không đến nơi đến chốn. Thi công ẩu nhằm bớt khó khăn, rút bớt ngày giờ cũng chỉ nhằm tăng lợi nhuận. Chạy theo tiến độ sao cho kịp thời gian hoặc “vượt kế hoạch” để không bị phạt là chính, được khen thưởng tuyên dương là chuyện sau. Có cả thông tin rằng nhà thầu phớt lờ những cảnh báo về độ an toàn các nhịp cầu cũng là nhằm tăng lợi nhuận...
Tất cả những cái đó - mà mục đích cuối cùng là lợi nhuận - đã dẫn đến thảm hoạ. Cột trụ nghiêng, giàn giáo yếu, cả ngàn tấn bê tông, sắt thép sụp xuống chôn vùi trên 50 công nhân nghèo. Họ vì lợi nhuận mà coi rẻ con người.
Sau 3 ngày tang tóc những lời xin lỗi mới được cất lên, cứ như không thể nào làm khác được. Ít ra thì cũng phải có lời xin lỗi cho đúng với phép lễ độ tối thiểu giữa con người với con người. Nhưng xin lỗi chẳng thấm gì với nỗi đau của mấy chục gia đình mất người thân. Tất cả đã muộn. Vậy nên từ chức hay không từ chức, trách nhiệm đền bù thiệt hại, trách nhiệm hình sự hay trách nhiệm quản lý... đều trở nên không là gì cả trước thảm hoạ.
Công việc điều tra sẽ như thế nào?
Có hàng ngàn việc phải làm đang đợi cơ quan điều tra, chưa thể biết trước những gì sẽ phát hiện ra. Chắc chắn sẽ có rất nhiều điều bất ngờ trong thảm hoạ này. Nhưng ở đây, tôi chỉ đề cập đến những gì phải làm khi vụ án này được khởi tố với một số quy định của pháp luật.
Thời hạn là 4 tháng dành cho cơ quan điều tra kể từ ngày 2-10-2007 để tìm ra thủ phạm. Nhưng vụ án rất phức tạp nên cuộc điều tra có thể phải gia hạn nhiều lần, song trễ nhất tới ngày 20-6-2009, tức là thêm tối đa là 16 tháng (tổng cộng 20 tháng) mọi việc phải kết thúc và có kết luận rõ ràng.
Khi khởi tố một vụ án, có thể cho thấy thảm hoạ sập cầu Cần Thơ không chỉ là do thiên tai hoặc rủi ro do “trời định” như bão lũ, mà có yếu tố của tội phạm do con người làm ra. Không ai khởi tố ông trời cả, phải chỉ đích danh sự việc và con người, có tên tuổi đàng hoàng.
Vậy là trước tiên là phải khởi tố một bị can nào đó. Trong vụ này, một người có thể bị khởi tố về một hay nhiều tội, cụ thể là “vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”.
Người bị truy tố là ai
Theo điều 229 Bộ Luật Hình sự của VN, bất cứ ai đã góp phần vào việc gây tai nạn làm sập cầu, dù ở bất kỳ công đoạn nào, dù là người Việt Nam hay người nước ngoài, dù cố ý hay vô ý đều bị khởi tố, lúc đó coi như “bị can”.
Nếu sau này, khi điều tra, thấy ai đó bị oan thì sẽ được đình chỉ điều tra. Hoặc xét thấy có chứng cớ người đó còn phạm thêm những tội khác thì cơ quan điều tra có thể ra những quyết định bổ sung.
Trong vụ sập cầu này, tất cả các khâu từ “khởi thuỷ” như thiết kế, giám sát, trong xây dựng (tức khi thi công) từ những người có trách nhiệm cao nhất như ở cơ quan chủ đầu tư là Bộ Giao thông - Vận tải, đến các nhà thầu chính và cả nhà thầu phụ, nhà cung cấp nhân công, thậm chí cả những người trực tiếp xây dựng (thi công) nếu có vi phạm cũng có thể bị điều tra.
Trong thời gian bị điều tra họ có thể được tại ngoại hoặc bị giam, nhưng những bị can thường phải tạm đình chỉ công tác để thuận lợi cho công việc điều tra.
Đó là một số thông tin về công việc điều tra, nếu tuân thủ đúng những luật lệ này.
Tất nhiên chúng ta lại chờ đợi xem những gì sẽ xảy ra với mong đợi sẽ không có những thủ đoạn quá tàn nhẫn của bất cứ ai coi rẻ sinh mạng con người.
Kỳ này xin tường trình ngắn gọn một sự việc quan trọng mà có lẽ trăm năm sau con cháu chúng ta còn nhắc lại, còn đau xót. Hy vọng bạn đọc có thể hiểu rõ hơn về những nguyên nhân, những sự kiện đang tràn ngập làm rối tinh rối mù.
Văn Quang
10-10-2007
Gửi ý kiến của bạn
