Sau gần 6 năm, việc trùng tu Nhà Thờ Chính Tòa Đức Bà Sài Gòn (gọi tắt: Nhà Thờ Đức Bà Sài Gòn), mới chỉ hoàn thành được khoảng 50% khối lượng công trình.
Công trình trùng tu Nhà Thờ Đức Bà Sài Gòn là một công trình lớn, có giá trị về lịch sử, văn hóa, tôn giáo không chỉ với Sài Gòn mà còn với cả nước, với kinh phí dự trù ban đầu là 140 tỷ VNĐ (khoảng hơn $10 triệu, tính theo thời giá năm 2018).
Mốc hoàn thành theo dự kiến sẽ vào năm 2027, nhưng theo nhận định của giới chuyên môn, trong hai năm nữa công trình khó hoàn thành.
Theo lời Linh Mục Hồ Văn Xuân, trưởng Ban Trùng Tu, nguyên nhân của sự chậm trễ này là do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, việc đi lại trở ngại, giá cả vật tư đa phần phải nhập từ nước ngoài gia tăng. Liệu có hoàn toàn đúng như thế, hay đây chỉ là lời che đậy cho một sự thật hoàn toàn bị bưng bít và thao túng bởi vài ba người trong “ban trùng tu” do Linh Mục Xuân đứng đầu?
Một công trình lớn như vậy, nhưng chỉ có một trưởng ban, một phó trưởng ban, đều là các linh mục đang làm mục vụ, với tư cách là linh mục chánh xứ, phó xứ tại giáo xứ Nhà Thờ Đức Bà, không ai có chuyên môn về xây dựng.
Các công trình xây dựng lớn tại các giáo phận có quy mô tương tự, đều có các bộ phận chuyên môn tham gia quản lý công trình, như Trung Tâm Hành Hương Toàn Quốc La Vang (Tổng Giáo Phận Huế), Trung Tâm Đức Mẹ Núi Cúi (Giáo Phận Xuân Lộc),… Trong khi đó, Ban Trùng Tu Nhà Thờ Đức Bà Sài Gòn chỉ do một linh mục trưởng ban quán xuyến, không có các bộ phận chuyên môn hỗ trợ trong quản lý tài chính, mua sắm vật tư thiết bị, chọn nhà thầu thi công, giám sát chất lượng…
Thực tế, tại Tổng Giáo Phận Sài Gòn có rất nhiều linh mục, tu sĩ, giáo dân là kiến trúc sư, kỹ sư xây dựng, có người tốt nghiệp và từng có kinh nghiệm hoạt động nghề nghiệp ở nước ngoài, và không thiếu những doanh nghiệp tư nhân có quy mô lớn, đầy đủ trang thiết bị cơ giới có khả năng thi công, sẵn sàng tham gia vào dự án, nhưng họ lại không có cơ hội để tham gia.
Nhiều người cho biết, người có “thế lực” đứng trong bóng tối, hoặc chỉ xuất hiện bên cạnh Linh Mục Xuân và các đấng bản quyền mỗi khi cần được xuất hiện trên phương tiện thông tin đại chúng, với tư cách là một nhà thầu nhỏ tham gia vào dự án. Đó là bà Ngô Thị Phương Thanh, thường được giới thiệu là Giám đốc Công ty EUROHAUS, nguyên là cán bộ trong chính quyền thành phố, đã “ra tay” giúp việc xin giấy phép trùng tu. Trước đó, tổng giáo phận đã cố gắng nhiều lần nhưng giấy phép không được chấp thuận. Chính bà Thanh, sau đó đã lèo lái để Linh Mục Xuân đứng chọn nhà thầu, nơi cung cấp vật tư thiết bị cho toàn dự án.
Lịch sử bị che giấu
Nhà Thờ Đức Bà Sài Gòn hiện nay có kích thước 93×35 mét, chiều cao vòm mái 21m, sức chứa 1,200 người, hai tháp chông cao 75 m. Nhà thờ đã tồn tại 145 năm, kể từ khi hoàn thành sau 3 năm xây dựng (1877-1880). Tổng kinh phí xây dựng là 2,268,041.24 đồng quan Pháp, do chính quyền chi trả.
Theo nhiều tài liệu còn được lưu trữ tại Trung Tâm Lưu Trữ Quốc Gia II (tại Sài Gòn), quá trình tuyển chọn nhà thầu, điều kiện sách (các quy định ràng buộc), trong đó có quy định về nguồn cung ứng vật tư, vật liệu xây dựng. Nhà thầu Bourard nhận kinh phí làm 6 đợt, và không thay đổi số kinh phí đã nêu. Về vật tư, vật liệu xây dựng, một văn bản của thống đốc Nam Kỳ khi ấy nêu rõ phải ưu tiên sử dụng các nguồn trong thuộc địa, không chỉ gạch, ngói, đá, cát… mà cả các loại đá gắn trên tháp chuông.
Trong quá trình tháo dỡ khi khởi sự trùng tu vào ngày 30 Tháng Sáu, 2017. Một trong những kiến trúc sư tham gia công trình từ đầu phát hiện có tới cả chục loại gạch, ngói được sử dụng, riêng mái ngói có 6 loại, chỉ có khoảng 4,500 viên ngói được nhập từ Mareille (Pháp) qua mã hiệu Marseille St. Andrew; còn các loại ngói khác tổng cộng khoảng 145,000 viên, mà phần lớn, cùng với gạch xây được sản xuất tại các nơi trong nước (khu vực Sài Gòn và lân cận), rõ nhất là từ nhà Wangtai (mã hiệu WT-19). Đá được sử dụng khai thác từ mỏ Núi Đất. Sau tháo dỡ, nhiều viên gạch ngói cũ được đập phá, dùng làm phối liệu trên các lối vào nhà thờ.
Theo lời Linh Mục Xuân, các loại vật liệu xây dựng này đều được nhập ngoại (!) Phải chăng đây cũng là lý do để hiện nay, toàn bộ mái ngói và máng xối phải nhập từ Pháp; các loại ngói vảy cá, ngói âm dương phải nhập từ Đức, các loại gạch xây tường vách bên ngoài cũng nhập từ hãng Girabuleer- Đức.
Việc mua sắm các loại vật liệu xây dựng thông dụng từ Pháp, Đức chắc chắn đã làm đội giá không ít. Căn cứ vào báo cáo chính thức của Ban Trùng Tu do Linh Mục Xuân phổ biến trên trang mạng Nhà Thờ Đức Bà, một số người đã phát hiện những điều cực kỳ phi lý. Ví như giá gạch mua tại Pháp có đơn giá cao gấp 4-5 lần so với giá bán lẻ tại Pháp. Nếu tính giá được khấu trừ do mua số lượng lớn, và mua cho mục đích các công trình tôn giáo, văn hóa… còn cao gấp nhiều lần.
Cũng theo báo cáo này, ngay trong quá trình tháo dỡ, chưa dùng tới vữa xây, Linh Mục Xuân đã cho mua hàng chục tấn vữa xây cũng từ Pháp. Theo giới chuyên môn, các loại vữa xây này không sử dụng trong thời gian ngắn sẽ biến thành đá, không dùng được nữa. Linh Mục Xuân cũng sớm nhanh chóng cho đặt mua hai cây Thánh giá, dự kiến đặt trên đỉnh tháp với giá 5 tỷ VNĐ, mang về cất trong kho.
Khi báo cáo trên được công khai, một số nhà báo lên tiếng, như Phùng Nghị trên tạp chí Đồng Hành, Lưu Trọng Văn trên một số trang mạng. Ban Trùng Tu lúc ấy lý giải rằng do các nhà sản xuất cũ không còn hoạt động, đặt sản xuất tại các nhà máy mới họ phải chế tác lại khuôn mẫu, lập dây chuyền công nghệ mới, nên giá thành phải cao mới đảm bảo các yêu cầy kỹ, mỹ thuật và chất lượng (!).
Trong sáu năm qua, kể từ khi báo cáo được công khai vào năm 2018, không hề có thêm một báo cáo tài chính nào nữa được công bố. Tuy vậy, chỉ cần theo dõi các hoạt động, hay các câu chuyện công khai từ Ban Trùng Tu, từ Linh Mục Xuân, nhiều người cũng nhận ra có không ít khúc mắc trong quá trình thực hiện dự án.
Lãng phí và sử dụng sai nguồn quỹ trùng tu
Hợp đồng được ký ngày 18 Tháng Ba, 2019 do Linh Mục Xuân với danh nghĩa là chủ đầu tư. Đầu tiên là chọn nhà thầu, hầu như không qua một thủ tục đấu thầu nào, mà chỉ định hoàn toàn cho tập đoàn Monument tại Ingelmunster (Bỉ), được cho là có nhiều kinh nghiệm trong việc trùng tu nhiều công trình ở Bỉ và Châu Âu.
Các Thánh giá trên nóc nhà thờ, có 2/10 Thánh giá sẽ mạ vàng, cũng được giao cho bên Bỉ phục chế; các phiến đá lắp trên tháp chuông, có khối lượng khoảng 90 tấn, cũng cho nhập từ Bỉ.
Nhà Thờ Đức Bà Sài Gòn còn có bộ chuông 6 quả, ứng với 6 âm, được chế tác năm 1879 do hãng Bolley, từng được các chuyên gia đánh giá là bộ chuông tuyệt vời nhất trong toàn xứ Đông Dương và có thể còn hơn cả một số nhà thờ khác tại Pháp. Trong quá trình trùng tu, các bộ chuông này được tháo dỡ. Để thay vào đó, Linh Mục Xuân cho đặt mới một bộ chuông 25 quả (gồm 9 chuông lớn và 16 chuông nhỏ), gọi là “bộ chuông tạm.” Bộ chuông này được khánh thành vào dịp Giáng Sinh 2023.
Linh Mục Xuân tiết lộ, trên “bộ chuông tạm” này có đúc tên một số giám mục tại Sài Gòn (từ Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Bình, tới Tổng Giám Mục Bùi Văn Đọc, Tổng Giám Mục Nguyễn Năng). Chưa nói về sự hợp tình, hợp lý của việc đúc tên các vị này, mà bỏ quên các vị tiền nhiệm khác trong đó có Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Thuận, việc làm khuôn có đúc tên các tổn giám mục chắc chắn sẽ làm “đội” chi phí lên.
Một lãng phí khác, khi khởi sự trùng tu, nhà đầu tư đặt thuê một bộ dàn dáo từ Cty Thép Việt-Bình Dương. Một thời gian ngắn cho là không phù hợp, đòi thanh lý hợp đồng. Thép Việt đồng ý và đòi tháo dỡ. Có lẽ vì ngại khi cả bộ dàn dáo nguy nga kia bị tháo dỡ, gây ảnh hưởng tới dư luận trong cộng đoàn giáo dân, nên Ban Trùng Tu chấp nhận mua lại với giá 40 tỷ VNĐ, đem tháo cất trong kho, rồi ráp bộ dàn dáo mới mang từ Đức về.
Ngoài việc lãng phí như đã nêu, việc nguồn quỹ trùng tu Nhà thờ Đức Bà được sử dụng một phần vào mục đích khác, là xây dựng nhà xứ, một thiết kế 10 tầng có 2 tầng hầm. Với tư cách là chánh xứ Giáo Xứ Nhà Thờ Đức Bà, Linh Mục Xuân tìm cách “du di” từ nhà thờ sang nhà xứ vì nếu kêu gọi cho dự án nhà, khó đạt được kết quả, do công trình lớn như vậy cần một khoản đầu tư không nhỏ.
Trong những năm tháng qua, giáo dân trong và ngoài nước được kêu gọi góp phần vào kinh phí trùng tu Nhà Thờ Đức Bà, bởi với mức kinh phí dự trù chỉ 140 tỷ VNĐ ban đầu, có thể vọt lên tới 400 tỷ VNĐ cho mục tiêu hoàn thành vào 2027.
Cộng đoàn tín hữu Việt Nam luôn có truyền thống hăng say xây dựng Nhà Chúa, nhưng rất cần sự minh bạch, từ nguồn tài chính đến việc quản lý chặt chẽ từ giai đoạn ban đầu. Tiếc là công trình đã kéo dài nhiều năm qua mà vẫn chưa tới đâu. Để khôi phục niềm tin, và để nhận thêm được nhiều đóng góp cho dự án, đã đến lúc cần phải kiểm toán, công khai các nguồn thu chi; đồng thời tổ chức lại Ban Trùng Tu, không thể để một mình vị linh mục không có chuyên môn đảm đương mọi chuyện, khi tuổi đã già, sức đã yếu.
Thạch Phùng
Người Việt
