Những trang in ở cuối truyện dài Phượng Vĩ là những phút Duyên Anh nói thật với nhà phê bình Huỳnh Phan Anh . Ông Huỳnh Phan Anh thực hiện cuộc phỏng vấn Duyên Anh cho một cuốn sách nhận định toàn bộ tác phẩm của Duyên Anh, nhan đề Duyên Anh, Tuổi Trẻ Mộng Và Thực . Cuốn sách do Vàng Son xuất bản và đã phát hành . Chúng tôi đã xin phép tác giả Huỳnh Phan Anh và nhà xuất bản Vàng Son để được in lại cuộc phỏng vấn này hầu giúp bạn đọc của Duyên Anh hiểu thêm về khuynh hướng sáng tác của ông .
TUỔI NGỌC
Huỳnh Phan Anh: Ông là một nhà văn, một nhà báo, nhưng mới đây ông đã thực sự từ giã làng báo . Tại sao ?
Duyên Anh: Nói theo nhà văn Nguyễn Mạnh Côn, tôi là nhà báo có lớp da của nhà văn . Nghĩa là, trước khi viết báo tôi đã viết văn . Báo có sức lôi cuốn mãnh liệt những người cầm bút . Đó là thế giới ồn ào và luôn luôn mới mẻ . Nếu tôi đã nổi tiếng, chắc chắn, tôi sẽ thoát khỏi sự lôi cuốn của báo. Rất tiếc, tôi vào làng báo quá sớm, vào với cái tên Duyên Anh xa lạ . Ông cũng thừa biết, ở Việt Nam mình, một nhà văn xuất sắc tới đâu mà không được báo chí (nhật báo) đếm xỉa, khó mà quen thuộc với quần chúng . Báo chí, tôi chỉ nói nhật báo, Việt Nam thừa giấy đăng tin 6 cột, 8 cột về những chuyện ô uế chính trị, nhảm nhí, xã hội nhưng lại bủn xỉn loan tin tức, sinh hoạt văn chương . Một cái chết của một nhà văn, nhà thơ chỉ được làm lớn khi nhà thơ, nhà văn ấy là biên tập viên của nhật báo nào đó . Và cũng chỉ nhật báo ấy làm lớn . Còn thì một cái "phi lê" trang nhất đã quý hoá ! Vậy muốn quen thuộc với quần chúng độc giả, nhà văn phải làm báo ngày và phải giữ một mục thường xuyên, quan trọng . Ở mục đó, mình có thể nói về mình dưới một bút hiệu khác . Không ai thèm nói về mình thì mình nói về mình . Tôi làm báo với mục đích "lăng xê" một bút hiệu làm văn . Rồi tôi bị quay cuồng trong thế giới ồn ào của báo chí . Và, có lúc thật sự tôi muốn trở thành một ký giả lý tưởng . Nhưng hoàn cảnh làng báo Việt Nam không cho phép tôi bước xa hơn . Thí dụ, không ai cấp học bỗng để mình đi Tây, đi Mỹ trau dồi nghề nghiệp . Quanh đi quẩn lại vẫn thế . Không bước xa hơn tất sẽ lùi . Vậy tốt hơn hết là từ giã làng báo .
HPA: Với hành động này phải chăng ông mặc nhiên phủ nhận sự nghiệp làm báo của mình ?
Duyên Anh: Ông hiểu chứ, tôi làm gì có sự nghiệp làm báo mà phủ nhận!
HPA: Nhưng ông đã viết hồi ký Làm Báo . Động lực nào đã thúc đẩy ông viết nó ? Cho ai ? Để gửi gấm gì trong đó ? Ông có nghĩ một ngày nào trở lại với nghề làm báo, ngày nào và trong điều kiện nào ?
Duyên Anh: Bây giờ, nhiều bạn trẻ trí thức ham mê làm báo và họ đã tốt nghiệp ở các Phân Khoa Báo Chí của một vài Viện Đại Học . Điều này rất phấn khởi và đáng tin tưởng . Bởi vì một xã hội muốn sạch sẽ, trước hết, quần chúng phải được hướng dẫn bởi những người có học và đầy nhiệt tình . Tôi không gửi gấm gì trong hồi ký Làm Báo của tôi cả, mà chỉ muốn giúp những người đi sau tôi nhìn rõ những đổ vỡ của tôi mười năm làm báo . Tuổi trẻ đi sau chúng ta cần được biết những dấu hiệu nguy hiểm, gai góc trên đoạn đường chúng ta đã bước qua, đã vấp ngã và rơi xuống hầm hố . Lẽ nào tôi đã thất bại mà lại làm ngơ để người đi sau mình trên cùng con đường thất bại theo . Đừng tưởng tôi muốn dạy họ làm báo . Và tôi cũng không bao giờ tin rằng người ta có thể dạy được cách viết báo xuất chúng hoặc ít ra viết thật hay . Văn hào John Steinbeck, giải thưởng văn chương Nobel, hào quang toả khắp năm châu mà còn có lần làm thông tín viên cho báo Newsday và đã sang Việt Nam "nhặt tin" thì tôi nghĩ rằng ngày nào đó, khi quyền thứ tư được tôn trọng triệt để, khi quần chúng tin nể báo chí, khi có chút ít tiếng tăm văn chương mới được thu dụng làm phóng viên, tôi sẽ trở lại làng báo và khởi sự bằng chân phóng viên nhặt tin .
HPA: Ông là tác giả của những trang sách đầy thơ mộng và lý tưởng, ông cũng là tác giả, dưới nhiều bút hiệu khác nhau, của những bài viết đầy trào phúng và thâm độc trong các mục "phiếm" của báo Sống, Con Ong, Công Luận, Xây Dựng, Người , làm sao ông có thể dung hoà được hai lối viết, hai tâm hồn trái ngược đó . Và đâu là con người thật của ông ?
Duyên Anh: Nhiều người đã thắc mắc như ông và họ bảo tâm hồn tôi có nhiều ngăn kéo hoặc tôi là người hai mặt . Giải thích cái mâu thuẫn này thật khó, với cả chính tôi . Nhà phê bình Cao Thế Dung, trên tạp chí Quần Chúng cho rằng nếu tôi không cho thoát những ẩn ức chất đầy trong đầu óc tôi bằng những bài ngổ ngáo, cay độc, tôi sẽ không thể thanh thản mà viết những trang sách hiền lành lý tưởng . Ký giả Lô Răng, trên nhật báo Tiền Tuyến giải thích giùm cái mâu thuẫn trên:
"Đó là một sự tất nhiên . Một con người còn có một tin tưởng vào một số tín điều nào đó (như người giáo sư trong Ngựa Chứng Trong Sân Trường ) tất nhiên phải nhìn những biến thiên xã hội ngày nay bằng một con mắt nghiêm khắc, nếu không muốn nói là thù hận . Sự tin tưởng sâu xa và sự cuồng tín chỉ là hai mặt của một vấn đề ."
Riêng tôi, tôi đã vạch sẵn con đường của mình . Tôi đập phá và tôi xây dựng một xã hội tốt đẹp . Cho nên, song song với những bài báo trào lộng là những cuốn sách về tuổi thơ hay về tình người . Đập phá bằng búa . Xây dựng bằng bay . Rõ ràng thế . Và cứ thế mà làm . Hai công việc hai mục đích . Không phải là dung hoà đâu . Mà là không thể nào lẫn lộn . Cho nên ông thấy đó, ngôn ngữ phóng sự nhảm nhí, pô tanh đểu cáng hiếm có trong các cuốn sách lý tưởng của tôi . Hình như, chưa hề lần nào tôi hãnh diện về những bài báo trào phúng, thâm độc . Ông cho tôi hỏi lại một câu nhé: Người ta có thể lừa bịp được nhiều lần không ? Một số người nào đó có thể bị huyễn hoặc bởi một vài bài báo chửi bới tôi . Tôi không vì thế mà nguội niềm tin tưởng của mình . Rằng, văn chương (tôi muốn nói về những tác phẩm) nó phô bầy rõ rệt, người viết văn chỉ có thể bịp nổi một lần . Tất cả các nhà văn đều được tôi nhìn bằng đôi mắt ngập tình yêu mến . Và tôi hiểu tâm hồn thật của họ qua những cuốn sách chứ không qua những bài báo của họ viết hay những bài của người khác chửi họ . Tôi muốn ông nhìn thấy tâm hồn thật của tôi ở Cầu Mơ , ở Thằng Vũ ....
HPA: Ông được xem là nhà văn có sách bán chạy nhất ở đây. Thưa ông, độc giả của ông gồm những ai và họ tìm kiếm gì trong tác phẩm của ông ? Khi cầm bút ông có nghĩ đến họ ?
Duyên Anh: Câu hỏi của ông tương tự một câu hỏi của Tập Văn . Tôi xin phép ông được đọc lại nguyên văn câu trả lời của tôi . Sở dĩ sách của tôi bán chạy vì:
• Tôi viết về tuổi thơ , cho tuổi thơ . Ít người viết nên tôi độc quyền thị trường này . Các cô cậu đã đọc tôi rồi sẽ lớn . Lại có những cô cậu vừa lớn tìm đọc tôi . Bây giờ, nhiều trường trung học cho làm trần thuyết truyện của tôi nên số độc giả trẻ tuổi của tôi mỗi ngày mỗi tăng .
• Tuổi trẻ hôm nay trống vắng kỷ niệm . Họ thiếu mộng mơ . Họ muốn nương vào ký ức mộng tưởng của người lớn hơn họ và được hưởng những đêm trăng đi trên con đường làng cạnh người yêu . Họ thích, họ thèm sống nhờ kỷ niệm đẹp của người khác . Truyện của tôi, hầu như là truyện của hồi tưởng mộng mơ . Vì thế, tôi có độc giả .
• Tôi không theo đuổi hẳn một khuynh hướng nào . Độc giả cũng không thích đọc mãi một tác giả chỉ viết một loại . Nhàm lắm . Tôi viết đủ loại vui buồn .
• Thời đại của chúng ta nặng nề khó thở . Cuộc sống khó thở . Cuộc đời khó thở, ngột ngạt . Độc giả không thể ngột ngạt thêm bằng cách đọc những cuốn truyện đeo đá vào văn chương . Độc giả không thể ngoi ngóp vào những triết lý này nọ mà người viết cố chụp vào tác phẩm của mình , cố làm dáng để chứng tỏ nhà văn mới, nhà văn tiến bộ . Với những độc giả sành điệu thì cái mà một số nhà văn gọi là mới là tiến bộ chỉ là thứ đã bị đào thải ở Tây phương , chỉ là thứ xa rời tình tự dân tộc . Độc giả thèm thuồng những cơn gío đồng nội, thèm đọc văn chương giản dị, tươi mát cơ . (Giản dị, viết cho giản dị cũng là một vấn đề ) . Tôi đã đáp ứng được phần nào . Truyện của tôi, ông thấy đó, không cầu kỳ, không tối tăm, không ngộp thở . Tôi không chơi văn chương và triết lý . Nó bình thường như một con người ViệtNam bình thường, mộc mạc . Tôi không kêu thét hãi hùng trong tác phẩm, không băn khoăn về thân phận con người, không tìm hiểu tại sao mình đang sống, tại sao mình sẽ chết, không có tâm linh, siêu hình .... Nghĩa là, tôi không thích đánh vật với những cái gì tưởng như kỳ bí, khó hiểu, suy tư nát óc .
Tôi viết bằng cảm xúc. Tiểu thuyết khác với triết lý . Không ai bắt người viết văn phải đưa ra một triết thuyết hay vấn đề triết lý trong tiểu thuyết của y . Người đọc tiểu thuyết chỉ đòi hỏi nhà văn có làm họ rung động không . Nếu làm độc giả đọc mình rung động là y đã đạt nổi nghệ thuật viết tiểu thuyết của y . Văn chương Việt Nam nó vốn nhẹ nhàng, bay bổng, tươi sáng, mộng mơ và hiền hoà . Như ca dao, như tiếng sáo diều . Tôi sinh ở Việt Nam, lớn lên bằng điệu ru lục bát và tắm mát trong dòng suối mộng mơ của quê hương tôi . Tôi muốn nhẹ nhàng, bay bổng . Tôi không thể rời xa tình tự dân tộc để buộc đá vào văn chương hay đẩy văn chương của tôi vào bóng tối kỳ bí, hiểm hóc . Tôi không thích được ai khoác cho cái nhãn hiệu nhà văn có tinh thần triết lý .
Người ta có thể coi thường những người viết văn giản dị, tươi sáng và cho rằng "loại" người này không làm văn chỉ dùng văn , nhưng người ta không thể viết giản dị tươi sáng như người ta nhún vai coi thường đâu . Tóm lại, tôi không gồng mình khi viết văn . Tôi viết như tôi nghĩ, tôi nói, tôi thở, tôi sống . Rất dễ dàng . Người đọc, đọc tôi cũng dễ dàng như tôi viết . Trừ khi độc giả phải gồng mình thưởng ngoạn tôi thì lúc đó tôi phải xét lại . Vì thế truyện của tôi bán chạy .
HPA: Số sách bán chạy đã mang đến cho ông một đời sống vật chất tương đối khả quan . Theo ông một đời sống đầy đủ tiện nghi có ảnh hưởng hay liên quan gì đến việc sáng tác của ông không ?
Duyên Anh: Không ảnh hưởng gì cả . Tôi thấy từ ngày tôi sống đầy đủ tiện nghi tôi viết được nhiều . Nhưng tôi lại không cần viết nhiều làm chi . Tôi bác bỏ quan niệm nhà văn phải sống trong cùng quẫn đói khổ mới viết hay được . Chúng ta hiện có bao nhiêu nhà văn thiếu thốn vật chất, ông biết chứ ? Và ông làm ơn cho tôi coi một tuyệt tác phẩm của họ . Có không ? Người ta có thể viết văn bằng máy lạnh, tủ lạnh hay xe hơi đâu , mà viết bằng tâm hồn . Tâm hồn cằn cỗi thì chui rúc trong ổ chuột hay ngất ngưỡng trong lâu đài, cũng thế thôi , ông ạ! Viết mà khỏi đập muỗi chắc văn dễ ra hơn, vì đỡ bực mình với lũ muỗi đói .
HPA: Ông là nhà văn của tuổi thơ, của những tình cảm thơ mộng, của những giá trị thấm nhuần tính chất lý tưởng . Ông có bằng lòng những cách gọi đó ?
Duyên Anh : Đó là những vòng hoa người ta khoác lên tôi nếu người ta đã coi tôi như thế . Có điều tôi không phải là nhà văn của tuổi thơ hoàn toàn . Tôi viết đủ mọi chuyện nam phụ lão ấu . Kể cũng tiếc, ông nhỉ ?
HPA: Đọc ông, người ta thường bắt gặp những nhân danh, địa danh hay hình ảnh quen thuộc xuất hiện hơn một lần trong tác phẩm ông. Có phải khi viết ông luôn luôn bị một ám ảnh nào đó, những ám ảnh của chính quá khứ và kỷ niệm của ông, của những cảnh đời hay kinh nghiệm ông đã sống qua, biết tới ?
Duyên Anh: Đúng thế . Tôi luôn luôn bị ám ảnh bởi dĩ vãng , kỷ niệm và vùng trời quê hương nhỏ bé của tôi . Đó là nhược điểm . Nhắc đi nhắc lại mãi một không gian, một thời gian dễ gây nhàm chán . Nhưng tôi chưa đủ tuổi để đi xa, để thoát ly khỏi kỷ niệm, dĩ vãng và cùng trời thân thuộc của mình . Tuổi tôi sẽ tăng cùng với kiến thức và kinh nghiệm . Và, chắc chắn, sẽ có lần tôi tạm biệt con đường xưa ngập ánh trăng mộng của tôi, đi thật xa . Chừng đi xa mỏi gối mà chẳng được tích sự gì, tôi lại trở về . Ai cũng có một lần đi xa . Khi chưa đủ sức, đừng đi vội, có lẽ, tốt hơn .
HPA: Vùng trời quê hương nhỏ bé . Ông muốn nói đến tỉnh lỵ Thái Bình ?
Duyên Anh: Đúng thế .
HPA: Có phải đó là nơi chốn ông sẽ trở về ?
Duyên Anh : Vâng, nơi đó tôi mong trở về . Tôi không thích coi cải lương nhưng, đôi khi, tôi rất cải lương . Chẳng hạn, tôi mong bố hay mẹ tôi còn sống và tôi sẽ trở về quê hương Thái Bình của tôi, bắt chước Con dế mèn của Tô Hoài, sau chuyến phiêu lưu, về gục trên đùi bố mẹ, nước mắt vắn dài kể lể bao nhiêu năm xa cách rồi hãnh diện nói: "Con đã nên người !" . Có vẻ cải lương chứ ? Tôi nghĩ, chuyện thương yêu rất nhiều cảnh cảm động như cải lương.
HPA: Ngoài vùng trời quê hương đó, đâu là vùng đất đã để lại cho ông nhiều kỷ niệm ?
Duyên Anh: Long Xuyên, quê vợ tôi, miền tôi "Xin nhận nơi này làm quê hương" đã không có ai phản đối .
HPA: Nhân đây, ông có thể cho tôi biết thêm về tình trạng gia đình của ông ?
Duyên Anh : Tôi một vợ ba con (hai trai, một gái) . Vợ tôi người miền Nam, tôi là dân Bắc Kỳ . Con trai lớn của tôi năm nay 9 tuổi, học lớp 4 trường Lasan Taberd . Con trai út, 5 tuổi, học mẫu giáo Claire Joire . Con gái 6 tuổi học lớp 1 trường Régina Mun di . Gia đình tôi hiện ngụ tại Sài Gòn .
HPA: Dù viết ở ngôi thứ nhất hay ngôi thứ ba, dường như tác phẩm ông luôn mang nhiều màu sắc tự thuật . Có đúng không ? Ông có thể cho biết vai trò của kinh nghiệm cũng như của chính cuộc sống (của ông) trong các tác phẩm ông ra thế nào ?
Duyên Anh : Không đúng hẳn đâu . Ông cho phép tôi ví von một chút để dễ trả lời . Nhân vật trong tác phẩm của tôi ở ngôi thứ nhất hay ngôi thứ ba luôn luôn là nhân vật tưởng tượng và đó là Người đi dưới ánh trăng và tôi chỉ là Bóng . Trả lời một câu hỏi của Tạp Chí Văn , tôi nói rằng tiểu thuyết của tôi giống ly sữa đổ thêm một muỗng cà phê, sữa là sự tưởng tượng, muỗng cà phê là sự thật . Nhưng tôi không hiểu tại sao độc giả của tôi cứ bảo tôi tự thuật đời tôi qua các tác phẩm . Đời tôi giản dị lắm, viết một cái truyện năm trang là hết rồi. Hình như chỉ mới có cuốn Trường Cũ là mang nhiều màu sắc tự thuật . Tất nhiên, kinh nghiệm và cuộc sống đóng góp nhiều cho sự hoàn thành một tác phẩm . Phải cộng thêm trí tưởng tượng . Sống, tưởng tượng và viết . Tiểu thuyết mà thiếu tưởng tượng không phải là tiểu thuyết . Và bắt buộc, nó khó lòng thoát lên cao . Nó chỉ là đà trên mặt cỏ .
HPA: Tôi có cảm tưởng ông muốn nối liền đời sống và tác phẩm, kinh nghiệm và văn chương . Có phải thế không, ông Duyên Anh ?
Duyên Anh: Vâng . Ông đã thấy, tác phẩm của tôi có vẻ lý tưởng thật đấy nhưng nó không rời xa cuộc sống mà tôi đang sống . Tôi thường băn khoăn tự hỏi tại sao người ta cứ bắt đời sống trong tiểu thuyết phải giống đời sống mọi người đang sống . Nếu bằng lòng đời sống mình đang sống thì sáng tác làm gì . Thì có lẽ chả nên mơ mộng nữa . Viết một tiểu thuyết lý tưởng cũng là một cách phản kháng xã hội hiện tại . Và đó còn là cách ... dấn thân . Nhưng tôi không dấn thân hay đã dấn thân mà tôi không biết . Có điều, chắc chắn, dù lý tưởng, dù thơ mộng thì không khí tiểu thuyết của tôi vẫn bàng bạc không khí của quê hương tôi . Đời sống ấy có thể xa vời chứ không xa lạ như đời sống trong tác phẩm của các nhà văn mới ảnh hưởng Alain Robbe Grille, đời sống tối mò, nhức đầu , lạ hoắc .
HPA: Đó là một niềm tin ?
Duyên Anh: Tôi luôn luôn thể hiện niềm tin đó trong các tác phẩm của tôi .
HPA: Một số lớn tác phẩm của ông là tiểu thuyết đăng báo trước khi in thành sách . Theo kinh nghiệm của ông, đâu là lợi hại của một tác phẩm thai nghén và hoàn tất trong hoàn cảnh đó ?
Duyên Anh: Viết tiểu thuyết cho báo ngày và viết ít thôi (một truyện cho báo là gay rồi) , còn dành thì giờ mỗi ngày để viết tôi thấy không có gì hại cả . Người viết có thì giờ suy nghĩ . Hình ảnh bắt gặp buổi sáng viết được vào buổi chiều không bị quên mất . Nếu mỗi ngày ta viết ba trang cho báo ngày thì cũng như ta viết ba trang để đó, chờ viết xong in thành sách . Cái hại là khi viết ba bốn tiểu thuyết, rồi lười hay ốm, viết lấy đầy kỳ báo hoặc nhờ người khác viết .
HPA: Trong cuộc phỏng vấn của tuần báo Nghệ Thuật năm 1966, ông có nói đại khái là ông viết ít, và "mỗi năm một, hai cuốn là quá nhiều ." đối với ông. Nhận xét đó có còn đúng với ông ?
Duyên Anh: Nhận xét đó sai rồi . Bây giờ, mỗi năm tôi viết ít nhất là năm cuốn , và tôi không còn viết đăng báo ngày nữa .
HPA: Cũng trong cuộc phỏng vấn đó, ông đã tỏ ra bằng lòng với bộ trường giang tiểu tiểu thuyết Vẻ Buồn Tỉnh Lỵ . Sáu năm trôi qua, ông đã viết thêm nhiều, và liệu ông còn trung thành với cảm tưởng đó ? Ngoài ra ông còn thích tác phẩm nào của ông nhất ? Tại sao ?
Duyên Anh : Tôi vẫn trung thành với Vẻ Buồn Tỉnh Lỵ của tôi . Cuối năm nay, nếu không có gì trở ngại, ông sẽ thấy tôi dành cho Vẻ Buồn Tỉnh Lỵ 1,000 trang của tôi một sự ra mắt thân hữu hết sức lỉnh kỉnh nghi thức . Chắc tôi sung sướng lắm khi cầm tác phẩm 1,000 trang đóng bìa da mạ vàng tặng ông một bản . Tôi thích cuốn Cầu Mơ . Tại sao à ? Khó giải thích quá . Ông cho phép tôi từ chối trả lời đi .
HPA: Tôi xin mạn phép nhắc tới bài phỏng vấn đó một lần nữa, nếu tôi không lầm thì ông đã tuyên bố thích nhất nhân vật Trần Đại trong Điệu Ru Nước Mắt . Mới đây ông lại không muốn nhắc tới tác phẩm đó nữa . Phải chăng có một sự thay đổi quan niệm ?
Duyên Anh : Không có thay đổi quan niệm gì cả . Nhân vật Trần Đại đã chết hẳn trong tôi từ ngày hắn sống ngớ ngẩn bằng lối diễn xuất của "tài tử" Hùng Cường và tài đạo diễn của ông Lê Hoàng Hoa .
HPA: Ông có hối hận đã viết và cho xuất bản một tác phẩm nào của ông không ? Tại sao ?
Duyên Anh: Mấy năm trước có hối hận . Bây giờ thì không hối hận . Tôi như người cha của chúng nó . Đứa nào tật nguyền phải thương nhiều hơn . Vả lại, hối hận làm chi . Nếu cần ta viết cuốn khác . Đời còn dài mà ...
HPA: Ông có nghĩ một lúc nào đó sẽ ngồi viết lại tác phẩm mình ?
Duyên Anh : Không dám nghĩ . Trừ khi có một nhà xuất bản nào mua với giá thật cao, đòi viết lại thì sẽ xét sau .
HPA: Ông có thể cho biết về một tác phẩm ông ao ước viết cho tới bây giờ ?
Duyên Anh: Một truyện tình thật lãng mạn, thật thơ mộng, thật dân tộc dày độ 300 trang chữ 12 và chừng 5 truyện thần tiên .
HPA: Ông viết từ bao giờ ? Đến nay ông đã viết tất cả bao nhiêu tác phẩm ?
Duyên Anh : Tôi viết từ năm 1960 . Độ 40 cuốn . Nếu tôi đủ can đảm in những phóng sự như Đi tầu suốt , Đầm Giao Chỉ vân vân ... và những bài phiếm luận, đoản văn viết ròng rã 10 năm chắc số lượng "tác phẩm" của tôi lên tới 200 cuốn! Ông sợ chưa ?
HPA: Dường như ông viết hơi nhiều . Có phải ông là một nhà văn viết nhanh, viết dễ dàng ? Đó là một thói quen ? Một nhu cầu ? Nói chung ông đã viết như thế nào ? (điều kiện, hoàn cảnh ...)
Duyên Anh: Vâng, tôi viết rất nhanh . Tôi viết báo có thể chiếm vô địch giải "Nghĩ nhanh viết vội" Nhưng viết văn thì nhanh hơn người viết chậm thôi . Tôi viết dễ dàng, chỉ là thói quen, nghĩa là, trước tiên nghĩ một cốt truyện, kiếm cho nó cái tên . Hỏi mình xem truyện muốn nói lên một vấn đề gì; phác hoạ đường đi của nhân vật, đặt tên cho nhân vật, mở như thế nào, kết ở đâu, bao nhiêu chương, mỗi chương mấy trang . Chừng bằng lòng với sự "đạo diễn" của mình rồi thì viết . Viết mà bắt gặp những hình ảnh mới hay chợt nhớ hình ảnh trong dĩ vãng là sử dụng liền . Tôi không làm "dàn bài" trên giấy tờ . Nhưng tôi rất thận trọng ở những truyện viết về dĩ vãng . Thằng Vũ mà nói chuyện với anh lơ xe là chết rồi . Xe hàng mà viết là xe đò cũng hỏng luôn . Hoặc Vũ nói sức mấy mà buồn càng thê thảm . Viết như thế nào, thật khó trình bày . Tôi đã phỏng vấn 7 nhà văn trên báo Tuổi Ngọc : Ông viết truyện ngắn như thế nào ? Không ai chịu trả lời cách xây dựng, lối bố cục một truyện ngắn . Ông hỏi tôi viết thế nào, tôi đành bí . Mỗi nhà văn, hình như, có một "bí kíp" viết . Và "bí kíp" ấy chỉ riêng mình hiểu . Riêng tôi, tôi muốn nói mà không thể nói được vì đã không có ai dạy tôi viết như thế nào .
HPA: Những nhân vật nào đã đến với ông và gây cho ông nhiều ấn tượng sâu xa nhất ? Tại sao ?
Duyên Anh: Những người thân yêu của tôi . Tại vì tôi đã chia sẻ với họ mọi ngọt bùi, cay đắng . Tại vì nhờ họ mà tôi nên người .
HPA: Dường như với Ngựa Chứng Trong Sân Trường , ông đã chuyển hướng ? Cuốn sách đó đề cập tới một đề tài giáo dục . Ông có tin ở giáo dục và ở vai trò giáo dục của chính văn chương ?
Duyên Anh: Thay đổi đề tài thì đúng hơn là chuyển hướng . Phải tin tôi mới viết chứ . Tôi kể cho ông nghe: Khi Ngựa Chứng Trong Sân Trường đang in trên tuần báo Tuổi Ngọc , nhiều sinh viên đã viết thư cho tôi hoặc tìm đến tôi, tâm sự rằng, nhờ đọc Ngựa Chứng Trong Sân Trường họ lên tinh thần và muốn sớm ra trường . Nhiều học trò viết thư cho tôi bầy tỏ sự hối hận đã khinh nhờn thầy ... Ngựa Chứng Trong Sân Trường bán rất chạy . Tôi tự hào đã viết cuốn này . Không phải tự hào về giá trị nghệ thuật, tư tưởng đâu . Mà tự hào vì nhờ nó, tình nghĩa con người trong một xã hội biến động sẽ bớt phần nào phôi pha chăng ?
HPA: Qua tác phẩm ông, nhất là qua một số tác phẩm tự thuật, người đọc mường tượng ông là một tâm hồn mơ mộng, lý tưởng . Đúng không ? Ông có thể cho biết ông sống thế nào ? Ông tin vào những gì ? Ông có tham vọng nào ngoài văn chương ?
Duyên Anh: Tôi mơ mộng . Lúc nào tôi cũng mơ mộng . Mơ mộng quên cả đón vợ con . Mơ mộng lái xe quên đường lối . Nhưng tôi sống bình thường hơn cả một người bình thường . Tôi ghét tác điệu và mơ mộng hình thức . Nghĩa là để tóc rối bù, đi lang thang vẩn vơ để mọi người biết ta mơ mộng . Đời sống của tôi có ngăn nắp . Cơm nhà quà vợ . Mỗi ngày đưa đón con đi, về học bốn lần . Xi nê với vợ con . Sở thú với vợ con và đi xem đá bóng cũng dẫn con đi . Tôi mê ngủ . Ngủ cả ngày lẫn đêm . Nghỉ việc là tôi ngủ . Tôi còn thích làm ông chánh án xử kiện các vụ khiếu nại của ba đứa con tôi. Lên án bị cáo cho nguyên cáo vui lòng thì phải nháy mắt dỗ bị cáo . Vui vô cùng . Tôi tin vào lòng tin của con người . Tôi thương các con tôi và con tôi cho tôi niềm tin đó . Trẻ con không dạy người lớn hận thù hay tuyệt vọng . Trẻ con chỉ dạy người lớn yêu thương và nhắc nhở "Mai bố nhé, mai bố đưa con đi chơi" . Như thế , trẻ con làm người lớn tin vào tương lai đẹp. Tôi không có tham vọng gì khác ngoài văn chương . Tham vọng văn chương cũng chẳng có , nếu ông tin tôi nói thật . Rằng, tôi không ôm ấp tham vọng văn chương trước và sau khi trở thành nhà văn .
HPA: Ông đúng là hình ảnh người chồng, người cha trong một số tác phẩm mang màu sắc tự thuật ? Ông biết tại sao tôi hỏi câu này chứ ?
Duyên Anh : Nhiều người vẫn tìm thấy bóng dáng tôi trong tác phẩm tôi . Nhưng không đúng hẳn , dù những hình ảnh đó đã xuất hiện trong một số tác phẩm mang mầu sắc tự thuật của tôi . Họ (người chồng, người cha) có khi là những người thân yêu của tôi, có khi là bạn bè của tôi , có khi có một chút chút tôi .
HPA: Ông sống thế nào trong gia đình ?
Duyên Anh: Tôi sống thế nào trong gia đình à, ông Huỳnh Phan Anh ? Rất bình thường như bất cứ một người chủ gia đình nào . Tôi thương con tôi và nhường nhịn vợ tôi . Một đôi lần, tôi đã bỏ nhà ra đi , tưởng đi mãi nhưng tôi lại về với gia đình ngay . Lần tôi đã bỏ nhà ra đi lâu nhất là nửa tháng . Bây giờ, khi vợ chồng gây gổ, tôi bỏ đi độ một tiếng là bò về như một .... hồi chánh viên . Tôi yêu đời sống gia đình . Tôi thèm ngửi mùi nước đái dầm của con tôi . Con tôi đã lớn và vợ tôi không còn son trẻ như thuở chúng tôi mới yêu nhau, tôi càng không thể bỏ nhà ra đi, dẫu chỉ đi một đêm . Tôi rất sợ nước mắt của vợ con tôi . Tôi biết làm bếp, ngon là đằng khác . Nếu người giúp việc nghỉ, tôi thường lau nhà, giặt quần áo, rửa bát phụ với vợ tôi . Tôi cũng dành chút thì giờ giảng thêm bài học ở trường cho các con tôi . Đại khái, tôi sống như mọi người bình thường .
HPA: Bình thường và hạnh phúc , như những nhân vật ông tạo nên ...
Duyên Anh Vâng, tôi là một người hạnh phúc . Hạnh phúc tương đối . Càng nhiều tuổi tôi càng thấy hạnh phúc vây quanh tôi . Có lẽ, tôi đã qua thời ngựa non háo đá và đủ bình thản coi thường mọi sự ngộ nhận, hiềm khích, hay bùn nhơ người ta vấy lên tôi .
HPA: Trong tác phẩm ông, tình yêu thường dừng lại ở mơ mộng . Có phải ông là người chống lại tính cách nhục dục của văn chương ?
Duyên Anh: Tôi không chống lại tính cách nhục dục trong văn chương của người khác mà chỉ không cho nhục dục tác quái trong văn chương của tôi .
HPA: Trong một số tác phẩm, ông có đề cập tới chính trị . Xin ông cho biết vai trò chính trị trong đời sống ông ? Ông có nghĩ tác phẩm ông sẽ gây một ảnh hưởng chính trị, trực tiếp hay gián tiếp nào không ?
Duyên Anh : Có, cuốn Ảo Vọng Tuổi Trẻ và cuốn Sa Mạc Tuổi Trẻ . Viết thôi chứ chưa làm chính trị nên chưa có vai trò nào . Giữa năm 1955, theo một cái đảng lên Ban Mê Thuột chống ông Diệm . Thấy mình làm guốc cho đàn anh đi, bèn về Sài Gòn gấp . Từ đó, cay cú chính trị và chính trị gia . Nghĩ chi cho mệt, ông Huỳnh Phan Anh ? Ở nước ta, quý vị chính khách cũng như quí vị lãnh đạo lười đọc tác phẩm văn chương lắm . Vả lại, sách bán chạy nhất, in 6,000 cuốn, bán hai ba tháng mới hết thì gây ảnh hưởng sao nổi!
HPA: Nếu phải chọn lựa giữa dấn thân và viễn mơ, như một số người ở đây vẫn nói, ông sẽ chọn lựa cách nào ?
Duyên Anh : Tôi không viễn mơ, không dấn thân . Tôi viết văn cho độc giả của tôi giải trí trong cuộc đời nhiều phiền muộn . Và tôi viết cho tôi . Tôi không viết cung ứng cho nhu cầu giai đoạn . Văn chương sẽ tồn tại không phải vì anh dấn thân hay anh viễn mơ . Mà chỉ là văn chương ca ngợi tình yêu muôn thuở của con người . Việc gì tôi phải chọn viễn mơ hay dấn thân . Nếu có văn chương trung lập xin cho tôi chọn để được trung lập giữa viễn mơ và dấn thân .
HPA: Ông quan niệm thế nào về vai trò nhà văn trong xã hội, vai trò văn chương trong đời sống ?
Duyên Anh: Văn chương phải làm đẹp cho quê hương và cuộc đời . Tôi là nhà văn lạc quan yêu đời . Và tôi tin rằng cuộc đời sẽ đẹp như cuộc đời trong tiểu thuyết lý tưởng của tôi .
HPA: Ông có đọc những bài phê bình viết về ông ?
Duyên Anh: Có chứ . Nhưng người ta ít viết phê bình về tôi cũng như các nhà văn khác .
HPA: Ông nghĩ gì về phê bình ở đây ?
Duyên Anh : Phê bình coi mòi uể oải . Cái gọi là phê bình hôm nay thu gọn vào hai động từ kép ca ngợi và đánh đập . Là bạn (cùng khuynh hướng hay tri kỷ chi đó) thì khen hết lời . Là thù (không cùng khuynh hướng hay không thân thiết lại có chút hiềm khích) thì đánh nát tác phẩm . Tôi nhớ một tạp chí chuyên về phê bình, tờ Tin Sách , xuất bản cách đây 9 năm mà buồn cười . Họ ca ngợi tập truyện Cái bong bóng lợn của Phan Văn Tạo đến nỗi hết cả ngôn ngữ tâng bốc . Có lẽ, hồi đó, ông Phan Văn Tạo là Tổng Giám Đốc Thông Tin (quyền hành ngang Tổng Trưởng Thông Tin bây giờ) . Họ dạy người khác viết văn , đại ý, viết phải giản dị, nhẹ nhàng như ông Phan Văn Tạo , đừng có vừa khuân tảng đá vừa viết văn . Nhưng mà họ đã chê lối viết giản dị của tôi là .... đường xưa lối cũ, là Tự Lực Văn Đoàn . Tôi nhớ không sai mảy may, người phê bình tập truyện Hoa Thiên Lý của tôi là ông Đặng Tiến . Và người ghi chú những điều để "đánh" tôi bằng bút chì trên cuốn Hoa Thiên Lý là ông Trần Phong Giao . Ông Đặng Tiến phê bình theo lời "gửi gấm" của ông Trần Phong Giao . Rốt cuộc, Hoa Thiên Lý đã tái bản lần thứ năm . Cũng như, ngày xưa, Nguyễn Tuân xuất bản cuốn nào, Thượng Sĩ đả kích tơi bời cuốn ấy trên nhật báo Tin Sớm . Bây giờ, người ta chỉ còn nghe danh Nguyễn Tuân .
Ở Việt Nam, từ khi tôi xuất bản sách, hầu như, không có người phê bình sách theo đúng nghĩa của phê bình cho nên vấn đề không nên đặt ra . Mà dẫu có phê bình, tôi nghĩ, nó cũng chẳng thể giúp gì cho tôi . Tôi đủ bình tĩnh đọc những lời phê và nghe những lời bình . Nhà văn có thể xúc động vì sự khen quá đáng hoặc chê quá đáng . Nhưng không vội tưởng bở hay tỏ ra cay cú, nghiệt ngã với phê bình gia , tôi nghĩ thế . Con đường đã vạch ra, cứ thế mà đi . Rất tiếc, sách bây giờ xuất bản thật nhiều mà người phê bình sách chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay .
HPA: Ông học viết văn ở đâu ?
Duyên Anh: Ở mấy bộ Quốc Văn Giáo Khoa Thư của Trần Trọng Kim . Văn Quốc Văn Giáo Khoa Thư gọn, giản dị, trong sáng .
HPA: Ông có đọc những nhà văn khác cùng thời hay trước ông không ? Ông thích nhất những ai ?
Duyên Anh: Tôi đọc hết các tác phẩm của Tô Hoài và tôi thích ông ta nhất . Tôi còn đọc Nguyên Hồng, Lê Văn Trương, Thạch Lam, Khái Hưng, Nguyễn Tuân ... Những nhà văn cùng thời với tôi, tôi đọc rất nhiều và tôi chưa thể nói tôi yêu nhất ai . Vì tôi đang yêu nhiều người một lúc .
HPA: Nếu một người trẻ tìm đến ông, hỏi ông về kinh nghiệm của mười năm sáng tác, ông sẽ trả lời thế nào ?
Duyên Anh : Tôi sẽ hỏi họ những câu hỏi sau đây:
• Anh có phục tôi không ?
• Anh có muốn viết hay bằng tôi không ?
• Anh có muốn viết giống tôi không ?
Nếu anh ta mắt sáng ngời, mặt tươi tỉnh, gật đầu và lễ phép trả lời: "thưa có" , tôi sẽ khuyên anh ta đừng nên viết văn .
Một người muốn trở thành nhà văn, trước hết, phải dám kiêu hãnh . Tôi thích ông là đủ . Phục ông thì không bao giờ . Tôi sẽ viết khác hơn ông, sẽ làm ông bị quên lãng . Và muốn thế, tôi không thèm viết giống ông hay giống ai . Giống ông, dẫu hay gấp mười lần ông, đọc tôi, người ta vẫn chỉ nhớ ông . Nhưng nếu anh ta lắc đầu tỏ vẻ khó chịu, tôi sẽ khuyên anh ta những câu sau đây :
• Trí thức nó sẽ đến cùng với tuổi tác và sự học hỏi của anh . Chừng nó chín mùi tự nhiên nó trải kín văn chương của anh . Anh không phải gồng mình làm dáng trí thức . Văn chương không chấp nhận sự phô trương những thứ kiến thức chưa kịp tiêu hoá và càng không chấp nhận sự bịp bợm .
• Anh muốn viết cái gì , tuỳ ý anh, nhưng anh nhớ dùm hãy viết cho gọn gàng , sáng sủa dù để trình bày một vấn đề tối mò . Tư tưởng vĩ đại cách mấy vẫn có thể thấm vào tâm hồn độc giả bằng cách diễn đạt gẫy gọn, giản dị, trong sáng .
• Anh hãy viết giản dị, đừng mất công ngồi nguyền rủa đàn anh cản đường vít lối . Đừng lạy lục người ta phê bình tâng bốc mình , đừng sợ hãi "sa đích phê bình văn nghệ rẻ tiền" đánh đập tác phẩm mình .
• Bây giờ người viết văn đông lắm . Hàng hàng, lớp lớp . Anh muốn được chú ý ngay, phải biết tách khỏi đám đông . Nghĩa là phải chọn cho mình con đường đi riêng .
• Những tác phẩm vượt không gian, thời gian đều là những tác phẩm ca ngợi tình yêu và viết giản dị, trong sáng .
• Hãy tập khó với chính mình . Viết ít thôi, càng ít càng tốt . Đọc nhiều, đi nhiều và đừng chịu ảnh hưởng của bất cứ một nhà văn nào .
Đại khái tôi sẽ khuyên họ như vậy . Nếu họ đồng ý, tôi sẽ nó hết với họ những kinh nghiệm sáng tác của tôi .
HPA:Ông có ý nghĩ đến một lúc nào đó ông sẽ viết khác hơn tất cả những gì đã viết ?
Duyên Anh: Chắc sẽ có một lần tôi đi xa như tôi đã trả lời ông . Tôi không biết chuyến đi tương lai có thành công không, nhưng phải đi xa để viết khác hẳn những gì tôi đã viết . Trả lời cuộc phỏng vấn của Tạp chí Văn , tôi nói tôi viết văn như tôi đùa giỡn . Tôi còn đang đùa giỡn . Năm nay tôi 38 tuổi . Đùa giỡn vẫn thấy thú vị . Năm 40 tuổi, tôi sẽ hết đùa giỡn và sẽ nghiêm túc làm văn chương . Nghiêm túc không xong, tôi lại đùa giỡn miễn là độc giả còn thích đùa giỡn với văn chương của tôi .
Xin ông cho tôi bổ túc một câu hỏi của ông: Giữa viễn mơ và dấn thân nếu không được chọn trung lập tôi sẽ chọn văn chương đùa giỡn . Có những người tự khoác cho mình chiếc áo sứ mạng văn nghệ phục vụ cái này phục vụ cái kia, họ bỗng quan trọng ghê và họ sẽ khổ sở phải dứt bỏ khuynh hướng cũ bước sang khuynh hướng mới hoặc thay đổi hết . Tôi không khoác áo sứ mạng nào cả . Tôi tự do như con chuồn chuồn . Nếu cần, tôi sẽ dấn thân một tí, viễn mơ một tí để được đùa giỡn đều đều .
HPA: Ông có nghĩ một ngày nào đó sẽ ngừng viết hẳn ? Tại sao ? Nếu không viết văn nữa, ông làm gì ?
Duyên Anh : Ngày ngừng viết là ngày tôi viết hết nổi hoặc viết không có ai đọc nữa . Ngày ấy phải tới , nhưng tôi sẽ về vào buổi trưa . Tôi sợ về vào buổi chiều . Vậy tôi sẽ nghỉ viết, sẽ bẻ bút vào ngày tôi hoàn tất một tác phẩm mà tôi cho rằng sau nó tôi không thể viết nổi một tác phẩm nào hơn nó và trước nó chưa có tác phẩm nào của tôi bằng nó . Không viết văn, chắc chắn, tôi được sống đến chết mà không phải lo cơm áo cho vợ con . Tôi sẽ chết bình yên nếu cuộc đời mãi mãi thế này . Tiền bán sách của tôi đã đủ để các con tôi ăn học nên người . Tôi có thể nghỉ viết ngay hôm nay . Nhưng nghỉ từ hôm nay thì buồn lắm , mới có 9 giờ . Vả lại, dù sao tôi cũng đã mang tiếng là nhà văn .
Nghỉ viết thì có nhiều việc nên làm lắm . Chẳng hạn, theo văn hữu Nguyễn Đình Toàn vào Phú Lâm câu cá rô . Nghe nói mồi kiến câu cá rô miền Nam ly kỳ vô cùng . Văn hữu Nguyễn Đình Toàn ca ngợi mồi kiến và lưỡi câu ghê quá . Hoặc sang Nhà Bè câu tôm . Cuối cùng, phải gia nhập làng mạt chược , nhận người bạn đời Nguyễn Tuấn Anh làm sư phụ . Rất có thể, tôi sẽ đi học lớp luyện thi tú tài và phúc tốt, đậu xong thì ghi tên học Luật, làm sinh viên bô lão . Tôi còn biết chọc cười thiên hạ nữa , đi làm hề cũng hay hay . Đó, sơ sơ là những việc sẽ làm khi tôi không còn viết văn .
Sài Gòn, 1972
TUỔI NGỌC
Huỳnh Phan Anh: Ông là một nhà văn, một nhà báo, nhưng mới đây ông đã thực sự từ giã làng báo . Tại sao ?
Duyên Anh: Nói theo nhà văn Nguyễn Mạnh Côn, tôi là nhà báo có lớp da của nhà văn . Nghĩa là, trước khi viết báo tôi đã viết văn . Báo có sức lôi cuốn mãnh liệt những người cầm bút . Đó là thế giới ồn ào và luôn luôn mới mẻ . Nếu tôi đã nổi tiếng, chắc chắn, tôi sẽ thoát khỏi sự lôi cuốn của báo. Rất tiếc, tôi vào làng báo quá sớm, vào với cái tên Duyên Anh xa lạ . Ông cũng thừa biết, ở Việt Nam mình, một nhà văn xuất sắc tới đâu mà không được báo chí (nhật báo) đếm xỉa, khó mà quen thuộc với quần chúng . Báo chí, tôi chỉ nói nhật báo, Việt Nam thừa giấy đăng tin 6 cột, 8 cột về những chuyện ô uế chính trị, nhảm nhí, xã hội nhưng lại bủn xỉn loan tin tức, sinh hoạt văn chương . Một cái chết của một nhà văn, nhà thơ chỉ được làm lớn khi nhà thơ, nhà văn ấy là biên tập viên của nhật báo nào đó . Và cũng chỉ nhật báo ấy làm lớn . Còn thì một cái "phi lê" trang nhất đã quý hoá ! Vậy muốn quen thuộc với quần chúng độc giả, nhà văn phải làm báo ngày và phải giữ một mục thường xuyên, quan trọng . Ở mục đó, mình có thể nói về mình dưới một bút hiệu khác . Không ai thèm nói về mình thì mình nói về mình . Tôi làm báo với mục đích "lăng xê" một bút hiệu làm văn . Rồi tôi bị quay cuồng trong thế giới ồn ào của báo chí . Và, có lúc thật sự tôi muốn trở thành một ký giả lý tưởng . Nhưng hoàn cảnh làng báo Việt Nam không cho phép tôi bước xa hơn . Thí dụ, không ai cấp học bỗng để mình đi Tây, đi Mỹ trau dồi nghề nghiệp . Quanh đi quẩn lại vẫn thế . Không bước xa hơn tất sẽ lùi . Vậy tốt hơn hết là từ giã làng báo .
HPA: Với hành động này phải chăng ông mặc nhiên phủ nhận sự nghiệp làm báo của mình ?
Duyên Anh: Ông hiểu chứ, tôi làm gì có sự nghiệp làm báo mà phủ nhận!
HPA: Nhưng ông đã viết hồi ký Làm Báo . Động lực nào đã thúc đẩy ông viết nó ? Cho ai ? Để gửi gấm gì trong đó ? Ông có nghĩ một ngày nào trở lại với nghề làm báo, ngày nào và trong điều kiện nào ?
Duyên Anh: Bây giờ, nhiều bạn trẻ trí thức ham mê làm báo và họ đã tốt nghiệp ở các Phân Khoa Báo Chí của một vài Viện Đại Học . Điều này rất phấn khởi và đáng tin tưởng . Bởi vì một xã hội muốn sạch sẽ, trước hết, quần chúng phải được hướng dẫn bởi những người có học và đầy nhiệt tình . Tôi không gửi gấm gì trong hồi ký Làm Báo của tôi cả, mà chỉ muốn giúp những người đi sau tôi nhìn rõ những đổ vỡ của tôi mười năm làm báo . Tuổi trẻ đi sau chúng ta cần được biết những dấu hiệu nguy hiểm, gai góc trên đoạn đường chúng ta đã bước qua, đã vấp ngã và rơi xuống hầm hố . Lẽ nào tôi đã thất bại mà lại làm ngơ để người đi sau mình trên cùng con đường thất bại theo . Đừng tưởng tôi muốn dạy họ làm báo . Và tôi cũng không bao giờ tin rằng người ta có thể dạy được cách viết báo xuất chúng hoặc ít ra viết thật hay . Văn hào John Steinbeck, giải thưởng văn chương Nobel, hào quang toả khắp năm châu mà còn có lần làm thông tín viên cho báo Newsday và đã sang Việt Nam "nhặt tin" thì tôi nghĩ rằng ngày nào đó, khi quyền thứ tư được tôn trọng triệt để, khi quần chúng tin nể báo chí, khi có chút ít tiếng tăm văn chương mới được thu dụng làm phóng viên, tôi sẽ trở lại làng báo và khởi sự bằng chân phóng viên nhặt tin .
HPA: Ông là tác giả của những trang sách đầy thơ mộng và lý tưởng, ông cũng là tác giả, dưới nhiều bút hiệu khác nhau, của những bài viết đầy trào phúng và thâm độc trong các mục "phiếm" của báo Sống, Con Ong, Công Luận, Xây Dựng, Người , làm sao ông có thể dung hoà được hai lối viết, hai tâm hồn trái ngược đó . Và đâu là con người thật của ông ?
Duyên Anh: Nhiều người đã thắc mắc như ông và họ bảo tâm hồn tôi có nhiều ngăn kéo hoặc tôi là người hai mặt . Giải thích cái mâu thuẫn này thật khó, với cả chính tôi . Nhà phê bình Cao Thế Dung, trên tạp chí Quần Chúng cho rằng nếu tôi không cho thoát những ẩn ức chất đầy trong đầu óc tôi bằng những bài ngổ ngáo, cay độc, tôi sẽ không thể thanh thản mà viết những trang sách hiền lành lý tưởng . Ký giả Lô Răng, trên nhật báo Tiền Tuyến giải thích giùm cái mâu thuẫn trên:
"Đó là một sự tất nhiên . Một con người còn có một tin tưởng vào một số tín điều nào đó (như người giáo sư trong Ngựa Chứng Trong Sân Trường ) tất nhiên phải nhìn những biến thiên xã hội ngày nay bằng một con mắt nghiêm khắc, nếu không muốn nói là thù hận . Sự tin tưởng sâu xa và sự cuồng tín chỉ là hai mặt của một vấn đề ."
Riêng tôi, tôi đã vạch sẵn con đường của mình . Tôi đập phá và tôi xây dựng một xã hội tốt đẹp . Cho nên, song song với những bài báo trào lộng là những cuốn sách về tuổi thơ hay về tình người . Đập phá bằng búa . Xây dựng bằng bay . Rõ ràng thế . Và cứ thế mà làm . Hai công việc hai mục đích . Không phải là dung hoà đâu . Mà là không thể nào lẫn lộn . Cho nên ông thấy đó, ngôn ngữ phóng sự nhảm nhí, pô tanh đểu cáng hiếm có trong các cuốn sách lý tưởng của tôi . Hình như, chưa hề lần nào tôi hãnh diện về những bài báo trào phúng, thâm độc . Ông cho tôi hỏi lại một câu nhé: Người ta có thể lừa bịp được nhiều lần không ? Một số người nào đó có thể bị huyễn hoặc bởi một vài bài báo chửi bới tôi . Tôi không vì thế mà nguội niềm tin tưởng của mình . Rằng, văn chương (tôi muốn nói về những tác phẩm) nó phô bầy rõ rệt, người viết văn chỉ có thể bịp nổi một lần . Tất cả các nhà văn đều được tôi nhìn bằng đôi mắt ngập tình yêu mến . Và tôi hiểu tâm hồn thật của họ qua những cuốn sách chứ không qua những bài báo của họ viết hay những bài của người khác chửi họ . Tôi muốn ông nhìn thấy tâm hồn thật của tôi ở Cầu Mơ , ở Thằng Vũ ....
HPA: Ông được xem là nhà văn có sách bán chạy nhất ở đây. Thưa ông, độc giả của ông gồm những ai và họ tìm kiếm gì trong tác phẩm của ông ? Khi cầm bút ông có nghĩ đến họ ?
Duyên Anh: Câu hỏi của ông tương tự một câu hỏi của Tập Văn . Tôi xin phép ông được đọc lại nguyên văn câu trả lời của tôi . Sở dĩ sách của tôi bán chạy vì:
• Tôi viết về tuổi thơ , cho tuổi thơ . Ít người viết nên tôi độc quyền thị trường này . Các cô cậu đã đọc tôi rồi sẽ lớn . Lại có những cô cậu vừa lớn tìm đọc tôi . Bây giờ, nhiều trường trung học cho làm trần thuyết truyện của tôi nên số độc giả trẻ tuổi của tôi mỗi ngày mỗi tăng .
• Tuổi trẻ hôm nay trống vắng kỷ niệm . Họ thiếu mộng mơ . Họ muốn nương vào ký ức mộng tưởng của người lớn hơn họ và được hưởng những đêm trăng đi trên con đường làng cạnh người yêu . Họ thích, họ thèm sống nhờ kỷ niệm đẹp của người khác . Truyện của tôi, hầu như là truyện của hồi tưởng mộng mơ . Vì thế, tôi có độc giả .
• Tôi không theo đuổi hẳn một khuynh hướng nào . Độc giả cũng không thích đọc mãi một tác giả chỉ viết một loại . Nhàm lắm . Tôi viết đủ loại vui buồn .
• Thời đại của chúng ta nặng nề khó thở . Cuộc sống khó thở . Cuộc đời khó thở, ngột ngạt . Độc giả không thể ngột ngạt thêm bằng cách đọc những cuốn truyện đeo đá vào văn chương . Độc giả không thể ngoi ngóp vào những triết lý này nọ mà người viết cố chụp vào tác phẩm của mình , cố làm dáng để chứng tỏ nhà văn mới, nhà văn tiến bộ . Với những độc giả sành điệu thì cái mà một số nhà văn gọi là mới là tiến bộ chỉ là thứ đã bị đào thải ở Tây phương , chỉ là thứ xa rời tình tự dân tộc . Độc giả thèm thuồng những cơn gío đồng nội, thèm đọc văn chương giản dị, tươi mát cơ . (Giản dị, viết cho giản dị cũng là một vấn đề ) . Tôi đã đáp ứng được phần nào . Truyện của tôi, ông thấy đó, không cầu kỳ, không tối tăm, không ngộp thở . Tôi không chơi văn chương và triết lý . Nó bình thường như một con người ViệtNam bình thường, mộc mạc . Tôi không kêu thét hãi hùng trong tác phẩm, không băn khoăn về thân phận con người, không tìm hiểu tại sao mình đang sống, tại sao mình sẽ chết, không có tâm linh, siêu hình .... Nghĩa là, tôi không thích đánh vật với những cái gì tưởng như kỳ bí, khó hiểu, suy tư nát óc .
Tôi viết bằng cảm xúc. Tiểu thuyết khác với triết lý . Không ai bắt người viết văn phải đưa ra một triết thuyết hay vấn đề triết lý trong tiểu thuyết của y . Người đọc tiểu thuyết chỉ đòi hỏi nhà văn có làm họ rung động không . Nếu làm độc giả đọc mình rung động là y đã đạt nổi nghệ thuật viết tiểu thuyết của y . Văn chương Việt Nam nó vốn nhẹ nhàng, bay bổng, tươi sáng, mộng mơ và hiền hoà . Như ca dao, như tiếng sáo diều . Tôi sinh ở Việt Nam, lớn lên bằng điệu ru lục bát và tắm mát trong dòng suối mộng mơ của quê hương tôi . Tôi muốn nhẹ nhàng, bay bổng . Tôi không thể rời xa tình tự dân tộc để buộc đá vào văn chương hay đẩy văn chương của tôi vào bóng tối kỳ bí, hiểm hóc . Tôi không thích được ai khoác cho cái nhãn hiệu nhà văn có tinh thần triết lý .
Người ta có thể coi thường những người viết văn giản dị, tươi sáng và cho rằng "loại" người này không làm văn chỉ dùng văn , nhưng người ta không thể viết giản dị tươi sáng như người ta nhún vai coi thường đâu . Tóm lại, tôi không gồng mình khi viết văn . Tôi viết như tôi nghĩ, tôi nói, tôi thở, tôi sống . Rất dễ dàng . Người đọc, đọc tôi cũng dễ dàng như tôi viết . Trừ khi độc giả phải gồng mình thưởng ngoạn tôi thì lúc đó tôi phải xét lại . Vì thế truyện của tôi bán chạy .
HPA: Số sách bán chạy đã mang đến cho ông một đời sống vật chất tương đối khả quan . Theo ông một đời sống đầy đủ tiện nghi có ảnh hưởng hay liên quan gì đến việc sáng tác của ông không ?
Duyên Anh: Không ảnh hưởng gì cả . Tôi thấy từ ngày tôi sống đầy đủ tiện nghi tôi viết được nhiều . Nhưng tôi lại không cần viết nhiều làm chi . Tôi bác bỏ quan niệm nhà văn phải sống trong cùng quẫn đói khổ mới viết hay được . Chúng ta hiện có bao nhiêu nhà văn thiếu thốn vật chất, ông biết chứ ? Và ông làm ơn cho tôi coi một tuyệt tác phẩm của họ . Có không ? Người ta có thể viết văn bằng máy lạnh, tủ lạnh hay xe hơi đâu , mà viết bằng tâm hồn . Tâm hồn cằn cỗi thì chui rúc trong ổ chuột hay ngất ngưỡng trong lâu đài, cũng thế thôi , ông ạ! Viết mà khỏi đập muỗi chắc văn dễ ra hơn, vì đỡ bực mình với lũ muỗi đói .
HPA: Ông là nhà văn của tuổi thơ, của những tình cảm thơ mộng, của những giá trị thấm nhuần tính chất lý tưởng . Ông có bằng lòng những cách gọi đó ?
Duyên Anh : Đó là những vòng hoa người ta khoác lên tôi nếu người ta đã coi tôi như thế . Có điều tôi không phải là nhà văn của tuổi thơ hoàn toàn . Tôi viết đủ mọi chuyện nam phụ lão ấu . Kể cũng tiếc, ông nhỉ ?
HPA: Đọc ông, người ta thường bắt gặp những nhân danh, địa danh hay hình ảnh quen thuộc xuất hiện hơn một lần trong tác phẩm ông. Có phải khi viết ông luôn luôn bị một ám ảnh nào đó, những ám ảnh của chính quá khứ và kỷ niệm của ông, của những cảnh đời hay kinh nghiệm ông đã sống qua, biết tới ?
Duyên Anh: Đúng thế . Tôi luôn luôn bị ám ảnh bởi dĩ vãng , kỷ niệm và vùng trời quê hương nhỏ bé của tôi . Đó là nhược điểm . Nhắc đi nhắc lại mãi một không gian, một thời gian dễ gây nhàm chán . Nhưng tôi chưa đủ tuổi để đi xa, để thoát ly khỏi kỷ niệm, dĩ vãng và cùng trời thân thuộc của mình . Tuổi tôi sẽ tăng cùng với kiến thức và kinh nghiệm . Và, chắc chắn, sẽ có lần tôi tạm biệt con đường xưa ngập ánh trăng mộng của tôi, đi thật xa . Chừng đi xa mỏi gối mà chẳng được tích sự gì, tôi lại trở về . Ai cũng có một lần đi xa . Khi chưa đủ sức, đừng đi vội, có lẽ, tốt hơn .
HPA: Vùng trời quê hương nhỏ bé . Ông muốn nói đến tỉnh lỵ Thái Bình ?
Duyên Anh: Đúng thế .
HPA: Có phải đó là nơi chốn ông sẽ trở về ?
Duyên Anh : Vâng, nơi đó tôi mong trở về . Tôi không thích coi cải lương nhưng, đôi khi, tôi rất cải lương . Chẳng hạn, tôi mong bố hay mẹ tôi còn sống và tôi sẽ trở về quê hương Thái Bình của tôi, bắt chước Con dế mèn của Tô Hoài, sau chuyến phiêu lưu, về gục trên đùi bố mẹ, nước mắt vắn dài kể lể bao nhiêu năm xa cách rồi hãnh diện nói: "Con đã nên người !" . Có vẻ cải lương chứ ? Tôi nghĩ, chuyện thương yêu rất nhiều cảnh cảm động như cải lương.
HPA: Ngoài vùng trời quê hương đó, đâu là vùng đất đã để lại cho ông nhiều kỷ niệm ?
Duyên Anh: Long Xuyên, quê vợ tôi, miền tôi "Xin nhận nơi này làm quê hương" đã không có ai phản đối .
HPA: Nhân đây, ông có thể cho tôi biết thêm về tình trạng gia đình của ông ?
Duyên Anh : Tôi một vợ ba con (hai trai, một gái) . Vợ tôi người miền Nam, tôi là dân Bắc Kỳ . Con trai lớn của tôi năm nay 9 tuổi, học lớp 4 trường Lasan Taberd . Con trai út, 5 tuổi, học mẫu giáo Claire Joire . Con gái 6 tuổi học lớp 1 trường Régina Mun di . Gia đình tôi hiện ngụ tại Sài Gòn .
HPA: Dù viết ở ngôi thứ nhất hay ngôi thứ ba, dường như tác phẩm ông luôn mang nhiều màu sắc tự thuật . Có đúng không ? Ông có thể cho biết vai trò của kinh nghiệm cũng như của chính cuộc sống (của ông) trong các tác phẩm ông ra thế nào ?
Duyên Anh : Không đúng hẳn đâu . Ông cho phép tôi ví von một chút để dễ trả lời . Nhân vật trong tác phẩm của tôi ở ngôi thứ nhất hay ngôi thứ ba luôn luôn là nhân vật tưởng tượng và đó là Người đi dưới ánh trăng và tôi chỉ là Bóng . Trả lời một câu hỏi của Tạp Chí Văn , tôi nói rằng tiểu thuyết của tôi giống ly sữa đổ thêm một muỗng cà phê, sữa là sự tưởng tượng, muỗng cà phê là sự thật . Nhưng tôi không hiểu tại sao độc giả của tôi cứ bảo tôi tự thuật đời tôi qua các tác phẩm . Đời tôi giản dị lắm, viết một cái truyện năm trang là hết rồi. Hình như chỉ mới có cuốn Trường Cũ là mang nhiều màu sắc tự thuật . Tất nhiên, kinh nghiệm và cuộc sống đóng góp nhiều cho sự hoàn thành một tác phẩm . Phải cộng thêm trí tưởng tượng . Sống, tưởng tượng và viết . Tiểu thuyết mà thiếu tưởng tượng không phải là tiểu thuyết . Và bắt buộc, nó khó lòng thoát lên cao . Nó chỉ là đà trên mặt cỏ .
HPA: Tôi có cảm tưởng ông muốn nối liền đời sống và tác phẩm, kinh nghiệm và văn chương . Có phải thế không, ông Duyên Anh ?
Duyên Anh: Vâng . Ông đã thấy, tác phẩm của tôi có vẻ lý tưởng thật đấy nhưng nó không rời xa cuộc sống mà tôi đang sống . Tôi thường băn khoăn tự hỏi tại sao người ta cứ bắt đời sống trong tiểu thuyết phải giống đời sống mọi người đang sống . Nếu bằng lòng đời sống mình đang sống thì sáng tác làm gì . Thì có lẽ chả nên mơ mộng nữa . Viết một tiểu thuyết lý tưởng cũng là một cách phản kháng xã hội hiện tại . Và đó còn là cách ... dấn thân . Nhưng tôi không dấn thân hay đã dấn thân mà tôi không biết . Có điều, chắc chắn, dù lý tưởng, dù thơ mộng thì không khí tiểu thuyết của tôi vẫn bàng bạc không khí của quê hương tôi . Đời sống ấy có thể xa vời chứ không xa lạ như đời sống trong tác phẩm của các nhà văn mới ảnh hưởng Alain Robbe Grille, đời sống tối mò, nhức đầu , lạ hoắc .
HPA: Đó là một niềm tin ?
Duyên Anh: Tôi luôn luôn thể hiện niềm tin đó trong các tác phẩm của tôi .
HPA: Một số lớn tác phẩm của ông là tiểu thuyết đăng báo trước khi in thành sách . Theo kinh nghiệm của ông, đâu là lợi hại của một tác phẩm thai nghén và hoàn tất trong hoàn cảnh đó ?
Duyên Anh: Viết tiểu thuyết cho báo ngày và viết ít thôi (một truyện cho báo là gay rồi) , còn dành thì giờ mỗi ngày để viết tôi thấy không có gì hại cả . Người viết có thì giờ suy nghĩ . Hình ảnh bắt gặp buổi sáng viết được vào buổi chiều không bị quên mất . Nếu mỗi ngày ta viết ba trang cho báo ngày thì cũng như ta viết ba trang để đó, chờ viết xong in thành sách . Cái hại là khi viết ba bốn tiểu thuyết, rồi lười hay ốm, viết lấy đầy kỳ báo hoặc nhờ người khác viết .
HPA: Trong cuộc phỏng vấn của tuần báo Nghệ Thuật năm 1966, ông có nói đại khái là ông viết ít, và "mỗi năm một, hai cuốn là quá nhiều ." đối với ông. Nhận xét đó có còn đúng với ông ?
Duyên Anh: Nhận xét đó sai rồi . Bây giờ, mỗi năm tôi viết ít nhất là năm cuốn , và tôi không còn viết đăng báo ngày nữa .
HPA: Cũng trong cuộc phỏng vấn đó, ông đã tỏ ra bằng lòng với bộ trường giang tiểu tiểu thuyết Vẻ Buồn Tỉnh Lỵ . Sáu năm trôi qua, ông đã viết thêm nhiều, và liệu ông còn trung thành với cảm tưởng đó ? Ngoài ra ông còn thích tác phẩm nào của ông nhất ? Tại sao ?
Duyên Anh : Tôi vẫn trung thành với Vẻ Buồn Tỉnh Lỵ của tôi . Cuối năm nay, nếu không có gì trở ngại, ông sẽ thấy tôi dành cho Vẻ Buồn Tỉnh Lỵ 1,000 trang của tôi một sự ra mắt thân hữu hết sức lỉnh kỉnh nghi thức . Chắc tôi sung sướng lắm khi cầm tác phẩm 1,000 trang đóng bìa da mạ vàng tặng ông một bản . Tôi thích cuốn Cầu Mơ . Tại sao à ? Khó giải thích quá . Ông cho phép tôi từ chối trả lời đi .
HPA: Tôi xin mạn phép nhắc tới bài phỏng vấn đó một lần nữa, nếu tôi không lầm thì ông đã tuyên bố thích nhất nhân vật Trần Đại trong Điệu Ru Nước Mắt . Mới đây ông lại không muốn nhắc tới tác phẩm đó nữa . Phải chăng có một sự thay đổi quan niệm ?
Duyên Anh : Không có thay đổi quan niệm gì cả . Nhân vật Trần Đại đã chết hẳn trong tôi từ ngày hắn sống ngớ ngẩn bằng lối diễn xuất của "tài tử" Hùng Cường và tài đạo diễn của ông Lê Hoàng Hoa .
HPA: Ông có hối hận đã viết và cho xuất bản một tác phẩm nào của ông không ? Tại sao ?
Duyên Anh: Mấy năm trước có hối hận . Bây giờ thì không hối hận . Tôi như người cha của chúng nó . Đứa nào tật nguyền phải thương nhiều hơn . Vả lại, hối hận làm chi . Nếu cần ta viết cuốn khác . Đời còn dài mà ...
HPA: Ông có nghĩ một lúc nào đó sẽ ngồi viết lại tác phẩm mình ?
Duyên Anh : Không dám nghĩ . Trừ khi có một nhà xuất bản nào mua với giá thật cao, đòi viết lại thì sẽ xét sau .
HPA: Ông có thể cho biết về một tác phẩm ông ao ước viết cho tới bây giờ ?
Duyên Anh: Một truyện tình thật lãng mạn, thật thơ mộng, thật dân tộc dày độ 300 trang chữ 12 và chừng 5 truyện thần tiên .
HPA: Ông viết từ bao giờ ? Đến nay ông đã viết tất cả bao nhiêu tác phẩm ?
Duyên Anh : Tôi viết từ năm 1960 . Độ 40 cuốn . Nếu tôi đủ can đảm in những phóng sự như Đi tầu suốt , Đầm Giao Chỉ vân vân ... và những bài phiếm luận, đoản văn viết ròng rã 10 năm chắc số lượng "tác phẩm" của tôi lên tới 200 cuốn! Ông sợ chưa ?
HPA: Dường như ông viết hơi nhiều . Có phải ông là một nhà văn viết nhanh, viết dễ dàng ? Đó là một thói quen ? Một nhu cầu ? Nói chung ông đã viết như thế nào ? (điều kiện, hoàn cảnh ...)
Duyên Anh: Vâng, tôi viết rất nhanh . Tôi viết báo có thể chiếm vô địch giải "Nghĩ nhanh viết vội" Nhưng viết văn thì nhanh hơn người viết chậm thôi . Tôi viết dễ dàng, chỉ là thói quen, nghĩa là, trước tiên nghĩ một cốt truyện, kiếm cho nó cái tên . Hỏi mình xem truyện muốn nói lên một vấn đề gì; phác hoạ đường đi của nhân vật, đặt tên cho nhân vật, mở như thế nào, kết ở đâu, bao nhiêu chương, mỗi chương mấy trang . Chừng bằng lòng với sự "đạo diễn" của mình rồi thì viết . Viết mà bắt gặp những hình ảnh mới hay chợt nhớ hình ảnh trong dĩ vãng là sử dụng liền . Tôi không làm "dàn bài" trên giấy tờ . Nhưng tôi rất thận trọng ở những truyện viết về dĩ vãng . Thằng Vũ mà nói chuyện với anh lơ xe là chết rồi . Xe hàng mà viết là xe đò cũng hỏng luôn . Hoặc Vũ nói sức mấy mà buồn càng thê thảm . Viết như thế nào, thật khó trình bày . Tôi đã phỏng vấn 7 nhà văn trên báo Tuổi Ngọc : Ông viết truyện ngắn như thế nào ? Không ai chịu trả lời cách xây dựng, lối bố cục một truyện ngắn . Ông hỏi tôi viết thế nào, tôi đành bí . Mỗi nhà văn, hình như, có một "bí kíp" viết . Và "bí kíp" ấy chỉ riêng mình hiểu . Riêng tôi, tôi muốn nói mà không thể nói được vì đã không có ai dạy tôi viết như thế nào .
HPA: Những nhân vật nào đã đến với ông và gây cho ông nhiều ấn tượng sâu xa nhất ? Tại sao ?
Duyên Anh: Những người thân yêu của tôi . Tại vì tôi đã chia sẻ với họ mọi ngọt bùi, cay đắng . Tại vì nhờ họ mà tôi nên người .
HPA: Dường như với Ngựa Chứng Trong Sân Trường , ông đã chuyển hướng ? Cuốn sách đó đề cập tới một đề tài giáo dục . Ông có tin ở giáo dục và ở vai trò giáo dục của chính văn chương ?
Duyên Anh: Thay đổi đề tài thì đúng hơn là chuyển hướng . Phải tin tôi mới viết chứ . Tôi kể cho ông nghe: Khi Ngựa Chứng Trong Sân Trường đang in trên tuần báo Tuổi Ngọc , nhiều sinh viên đã viết thư cho tôi hoặc tìm đến tôi, tâm sự rằng, nhờ đọc Ngựa Chứng Trong Sân Trường họ lên tinh thần và muốn sớm ra trường . Nhiều học trò viết thư cho tôi bầy tỏ sự hối hận đã khinh nhờn thầy ... Ngựa Chứng Trong Sân Trường bán rất chạy . Tôi tự hào đã viết cuốn này . Không phải tự hào về giá trị nghệ thuật, tư tưởng đâu . Mà tự hào vì nhờ nó, tình nghĩa con người trong một xã hội biến động sẽ bớt phần nào phôi pha chăng ?
HPA: Qua tác phẩm ông, nhất là qua một số tác phẩm tự thuật, người đọc mường tượng ông là một tâm hồn mơ mộng, lý tưởng . Đúng không ? Ông có thể cho biết ông sống thế nào ? Ông tin vào những gì ? Ông có tham vọng nào ngoài văn chương ?
Duyên Anh: Tôi mơ mộng . Lúc nào tôi cũng mơ mộng . Mơ mộng quên cả đón vợ con . Mơ mộng lái xe quên đường lối . Nhưng tôi sống bình thường hơn cả một người bình thường . Tôi ghét tác điệu và mơ mộng hình thức . Nghĩa là để tóc rối bù, đi lang thang vẩn vơ để mọi người biết ta mơ mộng . Đời sống của tôi có ngăn nắp . Cơm nhà quà vợ . Mỗi ngày đưa đón con đi, về học bốn lần . Xi nê với vợ con . Sở thú với vợ con và đi xem đá bóng cũng dẫn con đi . Tôi mê ngủ . Ngủ cả ngày lẫn đêm . Nghỉ việc là tôi ngủ . Tôi còn thích làm ông chánh án xử kiện các vụ khiếu nại của ba đứa con tôi. Lên án bị cáo cho nguyên cáo vui lòng thì phải nháy mắt dỗ bị cáo . Vui vô cùng . Tôi tin vào lòng tin của con người . Tôi thương các con tôi và con tôi cho tôi niềm tin đó . Trẻ con không dạy người lớn hận thù hay tuyệt vọng . Trẻ con chỉ dạy người lớn yêu thương và nhắc nhở "Mai bố nhé, mai bố đưa con đi chơi" . Như thế , trẻ con làm người lớn tin vào tương lai đẹp. Tôi không có tham vọng gì khác ngoài văn chương . Tham vọng văn chương cũng chẳng có , nếu ông tin tôi nói thật . Rằng, tôi không ôm ấp tham vọng văn chương trước và sau khi trở thành nhà văn .
HPA: Ông đúng là hình ảnh người chồng, người cha trong một số tác phẩm mang màu sắc tự thuật ? Ông biết tại sao tôi hỏi câu này chứ ?
Duyên Anh : Nhiều người vẫn tìm thấy bóng dáng tôi trong tác phẩm tôi . Nhưng không đúng hẳn , dù những hình ảnh đó đã xuất hiện trong một số tác phẩm mang mầu sắc tự thuật của tôi . Họ (người chồng, người cha) có khi là những người thân yêu của tôi, có khi là bạn bè của tôi , có khi có một chút chút tôi .
HPA: Ông sống thế nào trong gia đình ?
Duyên Anh: Tôi sống thế nào trong gia đình à, ông Huỳnh Phan Anh ? Rất bình thường như bất cứ một người chủ gia đình nào . Tôi thương con tôi và nhường nhịn vợ tôi . Một đôi lần, tôi đã bỏ nhà ra đi , tưởng đi mãi nhưng tôi lại về với gia đình ngay . Lần tôi đã bỏ nhà ra đi lâu nhất là nửa tháng . Bây giờ, khi vợ chồng gây gổ, tôi bỏ đi độ một tiếng là bò về như một .... hồi chánh viên . Tôi yêu đời sống gia đình . Tôi thèm ngửi mùi nước đái dầm của con tôi . Con tôi đã lớn và vợ tôi không còn son trẻ như thuở chúng tôi mới yêu nhau, tôi càng không thể bỏ nhà ra đi, dẫu chỉ đi một đêm . Tôi rất sợ nước mắt của vợ con tôi . Tôi biết làm bếp, ngon là đằng khác . Nếu người giúp việc nghỉ, tôi thường lau nhà, giặt quần áo, rửa bát phụ với vợ tôi . Tôi cũng dành chút thì giờ giảng thêm bài học ở trường cho các con tôi . Đại khái, tôi sống như mọi người bình thường .
HPA: Bình thường và hạnh phúc , như những nhân vật ông tạo nên ...
Duyên Anh Vâng, tôi là một người hạnh phúc . Hạnh phúc tương đối . Càng nhiều tuổi tôi càng thấy hạnh phúc vây quanh tôi . Có lẽ, tôi đã qua thời ngựa non háo đá và đủ bình thản coi thường mọi sự ngộ nhận, hiềm khích, hay bùn nhơ người ta vấy lên tôi .
HPA: Trong tác phẩm ông, tình yêu thường dừng lại ở mơ mộng . Có phải ông là người chống lại tính cách nhục dục của văn chương ?
Duyên Anh: Tôi không chống lại tính cách nhục dục trong văn chương của người khác mà chỉ không cho nhục dục tác quái trong văn chương của tôi .
HPA: Trong một số tác phẩm, ông có đề cập tới chính trị . Xin ông cho biết vai trò chính trị trong đời sống ông ? Ông có nghĩ tác phẩm ông sẽ gây một ảnh hưởng chính trị, trực tiếp hay gián tiếp nào không ?
Duyên Anh : Có, cuốn Ảo Vọng Tuổi Trẻ và cuốn Sa Mạc Tuổi Trẻ . Viết thôi chứ chưa làm chính trị nên chưa có vai trò nào . Giữa năm 1955, theo một cái đảng lên Ban Mê Thuột chống ông Diệm . Thấy mình làm guốc cho đàn anh đi, bèn về Sài Gòn gấp . Từ đó, cay cú chính trị và chính trị gia . Nghĩ chi cho mệt, ông Huỳnh Phan Anh ? Ở nước ta, quý vị chính khách cũng như quí vị lãnh đạo lười đọc tác phẩm văn chương lắm . Vả lại, sách bán chạy nhất, in 6,000 cuốn, bán hai ba tháng mới hết thì gây ảnh hưởng sao nổi!
HPA: Nếu phải chọn lựa giữa dấn thân và viễn mơ, như một số người ở đây vẫn nói, ông sẽ chọn lựa cách nào ?
Duyên Anh : Tôi không viễn mơ, không dấn thân . Tôi viết văn cho độc giả của tôi giải trí trong cuộc đời nhiều phiền muộn . Và tôi viết cho tôi . Tôi không viết cung ứng cho nhu cầu giai đoạn . Văn chương sẽ tồn tại không phải vì anh dấn thân hay anh viễn mơ . Mà chỉ là văn chương ca ngợi tình yêu muôn thuở của con người . Việc gì tôi phải chọn viễn mơ hay dấn thân . Nếu có văn chương trung lập xin cho tôi chọn để được trung lập giữa viễn mơ và dấn thân .
HPA: Ông quan niệm thế nào về vai trò nhà văn trong xã hội, vai trò văn chương trong đời sống ?
Duyên Anh: Văn chương phải làm đẹp cho quê hương và cuộc đời . Tôi là nhà văn lạc quan yêu đời . Và tôi tin rằng cuộc đời sẽ đẹp như cuộc đời trong tiểu thuyết lý tưởng của tôi .
HPA: Ông có đọc những bài phê bình viết về ông ?
Duyên Anh: Có chứ . Nhưng người ta ít viết phê bình về tôi cũng như các nhà văn khác .
HPA: Ông nghĩ gì về phê bình ở đây ?
Duyên Anh : Phê bình coi mòi uể oải . Cái gọi là phê bình hôm nay thu gọn vào hai động từ kép ca ngợi và đánh đập . Là bạn (cùng khuynh hướng hay tri kỷ chi đó) thì khen hết lời . Là thù (không cùng khuynh hướng hay không thân thiết lại có chút hiềm khích) thì đánh nát tác phẩm . Tôi nhớ một tạp chí chuyên về phê bình, tờ Tin Sách , xuất bản cách đây 9 năm mà buồn cười . Họ ca ngợi tập truyện Cái bong bóng lợn của Phan Văn Tạo đến nỗi hết cả ngôn ngữ tâng bốc . Có lẽ, hồi đó, ông Phan Văn Tạo là Tổng Giám Đốc Thông Tin (quyền hành ngang Tổng Trưởng Thông Tin bây giờ) . Họ dạy người khác viết văn , đại ý, viết phải giản dị, nhẹ nhàng như ông Phan Văn Tạo , đừng có vừa khuân tảng đá vừa viết văn . Nhưng mà họ đã chê lối viết giản dị của tôi là .... đường xưa lối cũ, là Tự Lực Văn Đoàn . Tôi nhớ không sai mảy may, người phê bình tập truyện Hoa Thiên Lý của tôi là ông Đặng Tiến . Và người ghi chú những điều để "đánh" tôi bằng bút chì trên cuốn Hoa Thiên Lý là ông Trần Phong Giao . Ông Đặng Tiến phê bình theo lời "gửi gấm" của ông Trần Phong Giao . Rốt cuộc, Hoa Thiên Lý đã tái bản lần thứ năm . Cũng như, ngày xưa, Nguyễn Tuân xuất bản cuốn nào, Thượng Sĩ đả kích tơi bời cuốn ấy trên nhật báo Tin Sớm . Bây giờ, người ta chỉ còn nghe danh Nguyễn Tuân .
Ở Việt Nam, từ khi tôi xuất bản sách, hầu như, không có người phê bình sách theo đúng nghĩa của phê bình cho nên vấn đề không nên đặt ra . Mà dẫu có phê bình, tôi nghĩ, nó cũng chẳng thể giúp gì cho tôi . Tôi đủ bình tĩnh đọc những lời phê và nghe những lời bình . Nhà văn có thể xúc động vì sự khen quá đáng hoặc chê quá đáng . Nhưng không vội tưởng bở hay tỏ ra cay cú, nghiệt ngã với phê bình gia , tôi nghĩ thế . Con đường đã vạch ra, cứ thế mà đi . Rất tiếc, sách bây giờ xuất bản thật nhiều mà người phê bình sách chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay .
HPA: Ông học viết văn ở đâu ?
Duyên Anh: Ở mấy bộ Quốc Văn Giáo Khoa Thư của Trần Trọng Kim . Văn Quốc Văn Giáo Khoa Thư gọn, giản dị, trong sáng .
HPA: Ông có đọc những nhà văn khác cùng thời hay trước ông không ? Ông thích nhất những ai ?
Duyên Anh: Tôi đọc hết các tác phẩm của Tô Hoài và tôi thích ông ta nhất . Tôi còn đọc Nguyên Hồng, Lê Văn Trương, Thạch Lam, Khái Hưng, Nguyễn Tuân ... Những nhà văn cùng thời với tôi, tôi đọc rất nhiều và tôi chưa thể nói tôi yêu nhất ai . Vì tôi đang yêu nhiều người một lúc .
HPA: Nếu một người trẻ tìm đến ông, hỏi ông về kinh nghiệm của mười năm sáng tác, ông sẽ trả lời thế nào ?
Duyên Anh : Tôi sẽ hỏi họ những câu hỏi sau đây:
• Anh có phục tôi không ?
• Anh có muốn viết hay bằng tôi không ?
• Anh có muốn viết giống tôi không ?
Nếu anh ta mắt sáng ngời, mặt tươi tỉnh, gật đầu và lễ phép trả lời: "thưa có" , tôi sẽ khuyên anh ta đừng nên viết văn .
Một người muốn trở thành nhà văn, trước hết, phải dám kiêu hãnh . Tôi thích ông là đủ . Phục ông thì không bao giờ . Tôi sẽ viết khác hơn ông, sẽ làm ông bị quên lãng . Và muốn thế, tôi không thèm viết giống ông hay giống ai . Giống ông, dẫu hay gấp mười lần ông, đọc tôi, người ta vẫn chỉ nhớ ông . Nhưng nếu anh ta lắc đầu tỏ vẻ khó chịu, tôi sẽ khuyên anh ta những câu sau đây :
• Trí thức nó sẽ đến cùng với tuổi tác và sự học hỏi của anh . Chừng nó chín mùi tự nhiên nó trải kín văn chương của anh . Anh không phải gồng mình làm dáng trí thức . Văn chương không chấp nhận sự phô trương những thứ kiến thức chưa kịp tiêu hoá và càng không chấp nhận sự bịp bợm .
• Anh muốn viết cái gì , tuỳ ý anh, nhưng anh nhớ dùm hãy viết cho gọn gàng , sáng sủa dù để trình bày một vấn đề tối mò . Tư tưởng vĩ đại cách mấy vẫn có thể thấm vào tâm hồn độc giả bằng cách diễn đạt gẫy gọn, giản dị, trong sáng .
• Anh hãy viết giản dị, đừng mất công ngồi nguyền rủa đàn anh cản đường vít lối . Đừng lạy lục người ta phê bình tâng bốc mình , đừng sợ hãi "sa đích phê bình văn nghệ rẻ tiền" đánh đập tác phẩm mình .
• Bây giờ người viết văn đông lắm . Hàng hàng, lớp lớp . Anh muốn được chú ý ngay, phải biết tách khỏi đám đông . Nghĩa là phải chọn cho mình con đường đi riêng .
• Những tác phẩm vượt không gian, thời gian đều là những tác phẩm ca ngợi tình yêu và viết giản dị, trong sáng .
• Hãy tập khó với chính mình . Viết ít thôi, càng ít càng tốt . Đọc nhiều, đi nhiều và đừng chịu ảnh hưởng của bất cứ một nhà văn nào .
Đại khái tôi sẽ khuyên họ như vậy . Nếu họ đồng ý, tôi sẽ nó hết với họ những kinh nghiệm sáng tác của tôi .
HPA:Ông có ý nghĩ đến một lúc nào đó ông sẽ viết khác hơn tất cả những gì đã viết ?
Duyên Anh: Chắc sẽ có một lần tôi đi xa như tôi đã trả lời ông . Tôi không biết chuyến đi tương lai có thành công không, nhưng phải đi xa để viết khác hẳn những gì tôi đã viết . Trả lời cuộc phỏng vấn của Tạp chí Văn , tôi nói tôi viết văn như tôi đùa giỡn . Tôi còn đang đùa giỡn . Năm nay tôi 38 tuổi . Đùa giỡn vẫn thấy thú vị . Năm 40 tuổi, tôi sẽ hết đùa giỡn và sẽ nghiêm túc làm văn chương . Nghiêm túc không xong, tôi lại đùa giỡn miễn là độc giả còn thích đùa giỡn với văn chương của tôi .
Xin ông cho tôi bổ túc một câu hỏi của ông: Giữa viễn mơ và dấn thân nếu không được chọn trung lập tôi sẽ chọn văn chương đùa giỡn . Có những người tự khoác cho mình chiếc áo sứ mạng văn nghệ phục vụ cái này phục vụ cái kia, họ bỗng quan trọng ghê và họ sẽ khổ sở phải dứt bỏ khuynh hướng cũ bước sang khuynh hướng mới hoặc thay đổi hết . Tôi không khoác áo sứ mạng nào cả . Tôi tự do như con chuồn chuồn . Nếu cần, tôi sẽ dấn thân một tí, viễn mơ một tí để được đùa giỡn đều đều .
HPA: Ông có nghĩ một ngày nào đó sẽ ngừng viết hẳn ? Tại sao ? Nếu không viết văn nữa, ông làm gì ?
Duyên Anh : Ngày ngừng viết là ngày tôi viết hết nổi hoặc viết không có ai đọc nữa . Ngày ấy phải tới , nhưng tôi sẽ về vào buổi trưa . Tôi sợ về vào buổi chiều . Vậy tôi sẽ nghỉ viết, sẽ bẻ bút vào ngày tôi hoàn tất một tác phẩm mà tôi cho rằng sau nó tôi không thể viết nổi một tác phẩm nào hơn nó và trước nó chưa có tác phẩm nào của tôi bằng nó . Không viết văn, chắc chắn, tôi được sống đến chết mà không phải lo cơm áo cho vợ con . Tôi sẽ chết bình yên nếu cuộc đời mãi mãi thế này . Tiền bán sách của tôi đã đủ để các con tôi ăn học nên người . Tôi có thể nghỉ viết ngay hôm nay . Nhưng nghỉ từ hôm nay thì buồn lắm , mới có 9 giờ . Vả lại, dù sao tôi cũng đã mang tiếng là nhà văn .
Nghỉ viết thì có nhiều việc nên làm lắm . Chẳng hạn, theo văn hữu Nguyễn Đình Toàn vào Phú Lâm câu cá rô . Nghe nói mồi kiến câu cá rô miền Nam ly kỳ vô cùng . Văn hữu Nguyễn Đình Toàn ca ngợi mồi kiến và lưỡi câu ghê quá . Hoặc sang Nhà Bè câu tôm . Cuối cùng, phải gia nhập làng mạt chược , nhận người bạn đời Nguyễn Tuấn Anh làm sư phụ . Rất có thể, tôi sẽ đi học lớp luyện thi tú tài và phúc tốt, đậu xong thì ghi tên học Luật, làm sinh viên bô lão . Tôi còn biết chọc cười thiên hạ nữa , đi làm hề cũng hay hay . Đó, sơ sơ là những việc sẽ làm khi tôi không còn viết văn .
Sài Gòn, 1972
Gửi ý kiến của bạn
