Những người da trắng và thổ dân ở nước Úc đã cho nhau cơ hội, cầm tay nhau để gọi tên quê hương là của chung, quốc gia chân thành sám hối trước sai lầm của hàng trăm năm, để cùng đi tới một giá trị chung. Nhưng ở Việt Nam, nếu vẫn có những người vẫn im lặng trá ngụy, ôm chặt sự hủy diệt những điều thiêng liêng nhất trong lòng dân tộc, bất chấp tiếng kêu gào tức giận không thôi của dân chúng, thì tư cách nào để chúng ta gọi nhau là đồng bào?

Sau giai đoạn đẩy mạnh giới thượng lưu và tư bản đỏ phát triển, tạo thành một tiềm lực quan trọng cho xã hội cộng sản, giớ thì đến lúc Bắc Kinh bị rúng động vì thấy chính các tiềm lực ấy tự “diến biến hòa bình”, ngày càng thích nghi với xu thế phát triển và tồn tại của mình theo kiểu tư bản, thậm có thể quay lại làm lung lay cả gốc rễ của thứ chủ nghĩa cộng sản đạo đức giả – vậy thì, cuộc cách mạng văn hóa lần hai, nhân danh mọi điều tốt đẹp là điều có thể hiểu được.

Khủng hoảng và biến động xảy ra là điều không ai muốn. Và bất kỳ chính quyền nào cũng sẽ phải va vấp, thất bại đôi lần với những tính toán để vượt qua sự cố. Nhưng chia nhau những thứ đó, hiểu đúng mọi sự, thì mới đáng gọi là “chung tay” – như theo lời kêu gọi của chính quyền. Nhưng nếu phía quản trị nhà nước lại trẻ con đến mức bất kỳ thất bại nào cũng lùi lại và đổ lỗi là sự “khốn nạn” của dân chúng, thì đất nước này chỉ còn lại một câu hỏi luôn im lặng tìm về minh bạch theo thời gian: quan chức đang vất vả lãnh đạo một loại nhân dân khốn nạn, hay nhân dân đang nhìn về sự khốn nạn của quan chức?

Không có gì thuận lợi hơn trong thời điểm này để hướng sự bất mãn của dân chúng vào giai cấp giàu có ở Trung Quốc. Nhà lãnh đạo mưu mẹo của Bắc Kinh có thể đã chuẩn bị cả một chiến lược rất dài cho việc tái phân phối của cải, nhưng riêng chiến dịch gợi ý về sự bất bình đẳng xã hội, sẽ phần nào giúp chính quyền thoát khỏi sự theo dõi của dân chúng về việc thất bại điều hành đất nước. Giới nhà giàu ở Trung Quốc chắc chắn sẽ ra mặt “đóng góp xã hội” rộn rịp hơn trong thời gian tới, như một cách mua vé bảo hiểm cho phần tài sản còn lại của mình. Nhà nước cũng đỡ một phần gánh nặng vào ngân sách.

Ai đã dựng nên những con người như vậy? Một thế hệ nhơ nhớp như vậy? Câu chuyện của kẻ từ trường đại học Duy Tân hành động như một loại mật vụ rẻ tiền, nó không thể làm sự thật khuất lấp. Nhưng vết thương đó như bị cắt từ mảnh giấy nhỏ, vẫn chảy máu chậm chạp và dai dẳng nhức nhối trong đạo đức và giá trị ngàn đời của người Việt: bán thầy, bán bạn chưa bao giờ lại được hân hoan xiển dương như một thành tựu vào lúc này. Đó là chưa nói cả một hệ thống có học vị đại học, tiến sĩ ngồi lại đồng thuận cho một quyết định ô nhục đến bất ngờ là trơ trẽn phủ nhận sự thật, và từ chối cả người nói sự thật.

Phải khâm phục là câu chuyện cổ tích giữa đời thường của bác sĩ Khoa phối hợp với một vài nhân vật có chủ ý dẫn dắt dư luận trên facebook, đã chọn đúng điểm rơi tâm lý của người dân lúc này. Cả một đất nước đang lo lắng trước những câu chuyện đau thương, và vật vã trước những những đòn ngăn sông cấm chợ điên loạn của một lực lượng kiêu binh nổi lên, nhân danh chỉ thị 16, thì rõ là mọi người đang khao khát được nghe những điều tử tế, những sự cao cả và lương thiện của con người dành cho nhau. Chính câu chuyện này có tác dụng làm ai nấy chùng lòng lại. Thậm chí những người đang kêu gào cho quyền lợi của mình hay cho người khác đều có ít phút giây tự vấn về sự thấp hèn của mình khi nghe chuyện.

Sài Gòn, từ thuở khai thiên lập địa đến nay, là nơi con người tìm đến chứ không phải rời bỏ, nhưng đây là lần đầu tiên xuôi tay nhìn thị dân từ giã mình. Buồn hơn nữa, Con người bị những nơi chôn rau cắt rốn của mình từ chối tiếp nhận. Từ ngày 1-8, nhiều tỉnh như Quảng Ngãi, Thừa Thiên- Huế, Lâm Đồng… tuyên bố sẽ không nhận người của mình trở về, vì sợ có dịch, cho dù những người này đã có giấy xét nghiệm âm tính (có thời hạn 3 ngày). Sợ không về được nhà, nhiều người chạy thâu đêm, mệt lả và vất xe lăn lóc giữa đường. Cha mẹ, con cái ôm nhau trên con đường quốc lộ cố dành sức để đến nơi, lách được vào mà không bị từ chối.

Những chiếc xe chở sữa, thức uống hoặc tả, hoặc băng vệ sinh của phụ nữ đi giao hàng cũng bị bắt quay đầu vì lý do là hàng không thiết yếu. Sự hoang mang của người dân tràn trên các mạng xã hội, không phải vì Covid, mà vì một xã hội bất an do ngôn ngữ và suy nghĩ con người không thể giao tiếp được với nhau. Nhất định những mặt hàng như sữa hay băng vệ sinh, chắc chắn phải gợi nhớ cho những “chiến sĩ” đang trực chốt kiểm tra, nhớ về mẹ, chị hay con cái của họ. Và cũng không có ai kiểm chứng được là với các “chiến sĩ” ấy, những mặt hàng như vậy không thể nào chui lọt vào nhà của họ.

Ai là dân, cũng thấy rằng cần có giải pháp quyết liệt từ phía chính quyền về an sinh – là nghĩ đến miếng ăn, là tiền điện, tiền xăng… của 10 triệu dân thành phố trong cuộc sống ngặt nghèo lúc này. Việc chấp nhận cho người dân tự cứu nhau, thiếu hẳn sự trợ giúp bao phủ của chính quyền, được coi là đẩy và phó mặc cái khó cho người dân. Trong ngôn ngữ Việt Nam, điều đó không gọi là “lúng túng”, mà sách vở từ xưa đến nay, vẫn gọi đúng là “thất bại”.

Trên báo chí nhà nước, con số tổng kết hơn một tuần phạt những người dân vi phạm chỉ thị 16, đã vượt hơn 35 tỷ đồng. Thật khủng khiếp. Từ khi đại dịch xuất hiện đến nay, cả thế giới, không có một quốc gia nào lại tự đắc để khoe con số tiền phạt người dân tràn lan như vậy. Không phải khi nào cũng có đại dịch trên địa cầu. Đối mặt với nó, những chính phủ đủ văn minh sẽ tìm được cách để giúp người dân tuân thủ những sự khó khăn đầy mới mẻ trong đời mình, chứ không phải là nhân cơ hội để thu tiền. Ngay cả Trung Quốc, được đánh giá là ứng xử man rợ trong lúc Vũ Hán bùng phát dịch bệnh, cũng không làm như vậy.