Vốn là người tài phép, có thể hóa muôn mặt, thầy Từ cần đêm nay - ngay và luôn - viết hồ sơ chỉ điểm và tố cáo với chính quyền Trung ương nhờ bỏ tù thầy Thích Trúc Thái Minh tội "lợi dụng tôn giáo để trục lợi" và "giả tu" hay giả danh Đức Phật" như kiểu thầy đã rắp tâm nói về những người ở Tịnh Thất Bồng Lai. Đơn tố cáo chỉ điểm của Thầy Từ với Tịnh thất Bồng Lai dài 6 trang, cỡ chữ 12, giấy A4; nhưng đối với bản doanh đầy thế lực Ba Vàng, chắc thầy phải viết 60 trang - bởi nỗi hận vì bị Thầy Minh gọi đích danh và hàng triệu đệ tử Ba Vàng reo hò - so sánh với nỗi hận con bò thì lớn hơn nhiều.

Nhạc sĩ Cung Tiến cũng là người dùng từ ngữ mô tả mãnh liệt nhất, và đầu tiên “lòng cuồng điên vì nhớ” cho một nỗi nhớ nhung của một thiếu niên về tình yêu đầu đời. Vào lúc bài hát ra đời cũng có nhiều người không quen và cảm thấy khó chịu với sự mô tả hết sức dữ dội này. Nhưng rồi dần người ta nhận thấy rằng, đó là cách diễn đạt chân thành và không kém phần tinh tế khi hoán đổi “điên cuồng” thành “cuồng điên” – khiến khung cảnh bài hát cũng nhẹ nhàng, bay bổng hơn. Nhà thơ Du Tử Lê từng gọi đó là “cách sắp xếp đầy mỹ cảm về phương diện tu từ học (rhetoric).”

Một trong những bản nhạc mà nghệ sĩ Tòng Sơn hay nhắc tới, và cũng hay chơi cho học trò và bạn bè nghe là bài Xóm đêm của Phạm Đình Chương. Giai điệu của bài hát này cứ dìu dặt và cô đơn, lại được lối biểu diễn nhấn, thả điệu nghệ kiểu blues của Tòng Sơn, dễ làm người nghe chìm đắm vào một không gian khác. Một căn gác nhỏ, một lối đi hiu hắt cho mình, phía sau sân khấu rực rỡ ánh đèn màu nhộn nhịp, cũng chính là cuộc sống của ông.

Tháng 7/2016, chị Kim Tuyến có kể về cuộc gặp giữa chị và nghệ sĩ Kim Cương. Giữa trùng phùng đó, người nghệ sĩ của Little Saigon đã bất ngờ bật ra câu hỏi với nghệ sĩ Kim Cương rằng vì sao bà lại là một cán chính nằm vùng. Câu hỏi đó, cũng bật tung cánh cửa quá khứ, mở ra những điều âm ỉ chưa ai nói hết. Lịch sử ghi lại vô số những dữ kiện lớn lao, nhưng đôi khi vẫn thiếu những câu chuyện đời mà khiến ai nấy đều phải trầm ngâm suy nghĩ. Ngày chiến tranh ấy xa rồi, nhưng có những vết thương không bao giờ có thể lành.

Như vụ cờ "rách", điều này đồng nghĩa các Sở Văn hóa Thông tin và Truyền thông của Việt Nam sẽ phải có nhiệm vụ từ đây - mãi mãi về sau - phải rà soát tất cả các tác phẩm trong văn học nghệ thuật cũng như trong thực tế, để thay đổi những hình tượng bị "rách" không theo quan điểm của ngành Thông tin và Truyền thông, nhằm ngăn ngừa suy nghĩ ngoài luồng của người dân Việt Nam, khi nhìn thấy.

Trong suốt hàng chục năm, giới truyền thông Hà Nội vẫn kể tội chuyện chế độ VNCH đã rước ngoại bang vào đất nước như thế nào. Nhưng rồi qua thời gian, sự yểm trợ từ tài lực, quân lực từ Bắc Triều Tiên, Liên Xô, Trung Quốc được giải mật và mọi thứ lại cho thấy các đã có hàng trăm ngàn quân Trung Quốc tham chiến trong cuộc nội chiến. Chuyên gia quân sự Nga, phi công chiến đấu Bắc Triều Tiên… đã đến miền Bắc VNDCCH và thậm chí hy sinh, được lập nghĩa địa riêng như thế nào.

Trước đó ít ngày, câu chuyện một người mẫu nữ nước ngoài đến Hội An chụp hình để lộ đồ lót - chỉ trong vài tiếng đồng hồ - được cả hệ thống báo chí sùng sục điên cuồng như tổ quốc bị xúc phạm, đám đông bị dẫn dắt dư luận cũng điên cuồng góp lời chửi rủa không chán. Thậm chí công an cũng lập tức vào cuộc để truy tìm như một vụ án hình sự. Vậy mà câu chuyện của một trí thức Việt Nam bị cả một đám người nhân danh trí thức bao che tội ác và thỏa hiệp bóp méo sự kiện suốt trong nhiều năm trời, không thấy có một cuộc điều tra nào từ báo chí đến công an.

Nhà tù và các bản án dành cho những người bất đồng chính kiến với các khung hình phạt dành cho tội “tuyên truyền chống chế độ” hay “lợi dụng quyền tự do dân chủ…” là nỗi ám ảnh của tất cả những người viết. Nhà văn, ngoài nỗi sợ hãi phải tự kiểm duyệt, họ còn phải đối diện với dao kéo của các nhà xuất bản. Đó là một hiện thực của văn học nghệ thuật đương đại. Điều đó giải thích cho cái mà anh gọi là thiếu góc cạnh hay sôi động.

Nói với điều tra viên, Phạm Đoan Trang nhấn mạnh từng chữ “Bắt giam một người viết đã là một tội ác. Bắt giam một người viết tàn tật là một trọng tội”. Nhân dân như vậy đó, vẫn đứng cao hơn một bậc, vẫn cao quý hơn một chế độ, họ vẫn nói để cảnh báo về những tội ác của nhà cầm quyền, và sẳn sàng đi tù để dành thời gian chứng nghiệm sự rơi rụng của phần trang điểm chính danh và bước ra, sống mãi trong lòng dân tộc. Dĩ nhiên, với cái cách liên tục và điên cuồng tự huỷ diệt mình như hiện nay, với các phiên toà vô nghĩa, viện kiểm sát, bộ công an toa rập với nhau, ngày tính chính danh của chế độ không còn, chắc cũng không còn xa.

Việc quyết định sắp xếp bài hát có nội dung chống Mỹ cho một thí sinh dự thi quốc tế, chắc chắn là có suy xét nhiều thứ từ những người ở Hà Nội, “Những người” mà trong cuốn hồi ký Nothing Is Impossible của cựu đại sứ Ted Osius vẫn ám chỉ, là một phía của phe bảo thủ vẫn còn muốn ôm ấp những kỷ niệm chiến tranh, không thể rời bỏ. Bởi đơn giản, nếu lấy đi phần đó trong cuộc đời của họ, sự tồn tại của họ trong thể chế hôm nay là vô nghĩa.