Ngày 10 của tháng 10.1954 ấy, xin lưu ý thời gian cụ thể là “ngày”, là thời điểm chính thức kết thúc cuộc chiến tranh. Một bên bàn giao, một bên tiếp nhận, quản lý. Ngày đó, trên thực tế, không đổ một giọt máu, không ai chết, ngược lại rất thân thiện, chỉ có niềm vui, tiếng cười, cờ hoa, hòa bình. Một ngày như thế không thể là ngày giải phóng, bởi không hề xảy ra xung độ, đánh nhau, chém giết để giành phần thắng. Nếu dùng từ giải phóng, nó rất hợp với Điện Biên Phủ ngày 7.5.1954, với Sài Gòn ngày 30.4.1975. Còn Hà Nội ngày 10.10.1954, Hải Phòng ngày 13.5.1955 mà gọi thành “ngày giải phóng” thì chỉ có những anh tự sướng và rẻ rúng lịch sử, rẻ rúng tiếng Việt mới làm vậy.

Sau hơn 60 năm hiên ngang “kiêu hãnh trên tuyến đầu chống Mỹ”, bị Liên Xô bỏ rơi không thương tiếc, nay Cuba thực trạng thế nào, chả mấy ai không biết. Những idol của một thời, kiểu anh em nhà Fidel, dần rơi vào quên lãng. Người dân Cuba không thể ăn bánh vẽ mãi được, không thể say sưa với “tự do hay là chết” mãi được. Cần phải có thứ gì bỏ vào mồm thì mới tiếp tục làm cách mạng, canh giữ hòa bình thế giới, trong khi đám lãnh đạo Cuba chỉ biết hô hào và dọa dẫm dân chứ không biết làm cho đất nước phát triển.

Con mọt là con sâu, chỉ bé bằng đầu cái tăm, dài khoảng nửa centimet, thân mềm, to bằng con mọt gạo. Có hôm tôi rình nó ra đùn cứt, bắt được 1 thằng. Trông mày thế kia, chẳng thấy răng đâu, mà cắn được gỗ cứng. Tôi tức mình lôi xềnh xệch đương sự ra phơi nắng trên gạch nóng, một lúc thì y tắc tử. Chưa hả giận, người bị hại còn bật quẹt ga đốt nó thành than. Nhưng vợ chồng con cái nó chắc vẫn còn. Chả biết trong mộc đạo chật chội ấy nó “sinh hoạt” thế nào mà đẻ nhanh vậy. Lại không hề có nước uống, chỉ xơi món gỗ nhưng vẫn sống nhăn, béo mập.

Suốt nửa đầu thập niên 70, dù chúng tôi sinh viên nhưng hình như cả lớp chỉ vài anh có đồng hồ đeo tay, phần lớn là cán bộ đi học. Có lần tôi tới nhà ông anh họ chơi, tàu điện ngang Cửa Nam, thấy còn sớm, nhảy xuống vào ngó cửa hàng bách hóa Cửa Nam, rồi lẩn mẩn sang cửa hàng đồng hồ kế bên. Thấy đồn đây là cửa hàng đồng hồ lớn nhất thủ đô. Xem cho biết thôi chứ làm gì có tiền, thậm chí đang tiếc chút nữa lại mất thêm 5 xu tàu điện để đi tiếp. Giời ạ, lần đầu tiên biết đến đủ loại đồng hồ: Nicles, Slava, Vostok, Raketa, Seiko, Orient, Omega, Titoni, Longines, hình như mấy thứ đắt tiền đều đem từ miền Nam ra.

Xe lửa, ô tô, tàu thủy tấp nập kìn kìn đưa hàng ra Bắc. Có lẽ lần đầu tiên người dân miền Bắc biết hình dáng chiếc xe Honda dame 50 phân khối, tủ lạnh Hitachi, Sanyo, tivi Denon cửa lùa, radio cassette Sony hoặc Sharp, dàn nghe nhạc Akai, vải ka tê trắng mịn mềm như lụa. Và nhất là đồng hồ, thật ấn tượng, đủ loại cao cấp của Nhật Bản, Thụy Sĩ như Orient, Seiko, Omega, Titoni, Odo… Những chiếc đồng hồ, nếu không có sự thống nhất Nam Bắc, có lẽ có sống hết đời tôi cũng chả nhìn thấy bao giờ.

Lại nhớ thời còn bé, những năm 60-70 ở miền Bắc, đồng hồ là của hiếm. Thực ra chỉ hiếm sau năm 1954, tức là sau khi chính quyền mới tiếp thu miền Bắc. Đuổi được Pháp thì cũng đồng thời đuổi luôn những tiện nghi, vật dụng của bọn “đế quốc sài lang”. Ô tô, xe đạp, quạt máy, lụa là vải vóc…, chả riêng gì đồng hồ, dính với thực dân phong kiến, với lối sống hưởng lạc, cứ là dẹp cho bằng hết. Ta độc lập tự chủ, tự ta làm lấy mọi thứ, không có thì tạm nhịn. Ấy là nói với dân thôi, chứ cán bộ đã có hàng hóa Liên Xô, Trung Quốc viện trợ.

Đành rằng thủ đô Hà Nội sau khi sáp nhập Hà Tây vào đã khá rộng nhưng một địa phương cấp tỉnh thành mà có tới 20.000 công an thì quả thật choáng. Bình quân đầu người, cứ hơn 400 dân cõng một chú công an. Theo biên chế phổ biến lâu nay của quân đội, bằng 2 sư đoàn. Một thủ đô hòa bình mà có tới 2 sư đoàn cảnh sát công an, không biết đông như thế để làm gì, nhưng nuôi số ấy quả thật rất tốn kém.