Trước chiến tranh, khi người miền Nam nhìn qua người khác nơi ngõ làng, họ chỉ thấy đó là những anh chị hàng xóm, thân cận với ta. “Bán anh em xa, mua láng giềng gần” là thế. Họ chỉ suy nghĩ trên bình diện không gian. Trong khi đó, người Cộng sản miền Bắc thì khác. Họ muốn nâng cái nhìn không gian của dân Nam lên với phạm trù thời gian. Anh hàng xóm không còn là người bên cạnh nhà – mà nay hắn là vô sản, hay là địa chủ, hay là phản động. Tức là, người Cộng sản khái niệm hóa cái nhìn mang tâm chất nông dân lên tầm mức ý niệm theo thời gian. Vì thế, bản sắc sâu xa của cuộc chiến Nam Bắc vừa qua là cả một trường biện chứng đối nghịch và tiến hóa giữa hai phạm trù không gian và thời gian.

“ Hãy cẩn thận với điều mình ước mơ bởi vì nó có thể thành hiện thực ” . Lý tưởng giải phóng và tự do là một con dao hai lưỡi – N.H.L . Vâng đúng là thế! Nhưng đâu có phải vì thế mà trí thức Việt Nam thôi đừng dấn thân vì lý tưởng dân chủ hóa đất nước ...

Thang thuốc Mác-xít cuối cùng không chữa được bệnh lý Kiều cho dân tộc, mà trái lại, nó biến dân tộc ta thành nên những nàng Kiều thụ động, chấp nhận số phận dưới sự cai chế khắc nghiệt và chuyên chế của Đảng. Dưới bàn tay sắt cứng ngắt của thể chế, dân ta mất hết cảm hứng và khả năng sáng tạo. GS Trọng phải biết rằng, đây chính là nguyên nhân chính – và gần như duy nhất – cho sự thiếu vắng những tác phẩm văn hóa lớn của Việt Nam từ khi Đảng lên nắm quyền cho tới hôm nay.

Họ không phải là những con thú như cô Đoan Trang ví – mà là những con người hành xử chức năng công chức trong biên độ hành chánh và nhu cầu chính thể cho phép. Họ không có chọn lựa khả thi nào khác trong hoàn cảnh đặc thù. Tuy nhiên, Phạm Đoan Trang đã công khai khinh thường họ vì đóng vai lưỡng diện – khi làm cán bộ tập thể thì khác với con người thật của mình. Chính chế độ của Đảng, vì nhân danh giá trị tập thể, đã làm cho đảng viên tự đánh mất nhân cách và lương tâm.

Ngày nay, định chế giáo hội nhà nước và đảng CSVN tung hô tôn thờ và vinh danh biểu tượng thần thánh ở nơi Chúa HCM. Mọi buổi lễ, họp mặt, mọi nghi thức, mọi không gian, từ trong nhà ra ngoài ngõ, đều có hình ảnh HCM chiếm ngự, từ nhân danh đạo đức nội tâm đến hình thức nghi lễ. Chế độ CSVN lập khuôn người Công giáo Việt Nam trong mùa Noel – đèn hoa, biểu ngữ, hình thái biểu tượng và âm thanh nghi lễ tràn ngập mọi nẻo đường đất nước. Cả hai phía đã tạo cho những người ngoài cuộc một cảm giác bị áp bức bởi hình thức hoa hòe tràn ngập.

Cái khổ của ông Diệm là ông không ý thức được rằng chính ông và guồng máy lãnh đạo đang bị coi như là một chế độ độc tài. Một đằng thì phía Cộng sản đang tìm mọi cách khai thác khuyết điểm của một nền dân chủ non nớt, để huỷ hoại mầm móng tự do cá thể ở miền Nam; bên ông Diệm thì tự mình đánh mất biện minh tính duy nhất, đó là tự do, dân chủ mở rộng, để chống lại đe dọa Cộng sản. Ông Diệm là một chính trị gia mang ý chí đạo đức truyền thống – nhưng là một nhà lãnh đạo thiển cận và ù lì. NĐD vẫn cứng ngắt ôm cái Ta nhà Nho với đức tin đạo Chúa, để rồi đã đi chậm một bước so với cái Ta dân chủ đang lớn nhanh và mạnh về phía người Quốc gia.

Quảng Trị, làng Bích La. Hàng năm tôi vẫn trở về lại dòng sông Thạch Hãn ở Quảng Trị, đứng bên bờ sông cũ, nơi miếng đất mà 40 năm trước đã từng là căn nhà thơ ấu của tôi. Dòng sông vẫn như xưa. Vẫn đôi bờ, bên lở, bên bồi. Ở nơi mà dòng nước chảy ngang ...

Khi mặt trời ý thức thời đại càng lên cao, càng tỏa sáng, thì chiếc bóng ông Trọng sẽ càng ngắn lại và đậm nét hơn. Chiếc bóng từ con người ông – người Cộng sản Việt Nam cuối cùng – đang che khuất hết tầng lớp lãnh đạo hiện nay. Từ nhân cách thành tâm với chủ nghĩa, cho đến đầu tóc trắng bạc phau, cái vóc dáng nhân hậu nhưng cương quyết (như ông Diệm) với cặp kính trắng trên khuôn mặt thông thái của một vị giáo sư triết học, giọng Bắc Hà Nội chuẩn, ông Trọng xứng đáng là một vị lãnh đạo “vạn tuế” cho Đảng.

Khi xách gói lên đường ra biển, hay vượt biên đường bộ, hay di cư bằng đường bay quốc tế, cái Ta dân tộc này không những chỉ muốn phủ định Đảng Ta, hay guồng máy công quyền của nhà nước, mà là cái Ta đại thể tổ quốc mà Đảng Ta đang chiếm giữ. Từ trong sâu thẳm của năng lực Tự ý thức về Ta và về khách thể, về Đại thể tính Tổ quốc, cái Ta Việt không mang hy vọng gì ở ý chí lịch sử của con người Việt Nam – không những chỉ ở nơi Đảng Ta, mà là của cả giống nòi Việt tộc trên bàn cờ biện chứng khả thể cho một tương lai Sẽ Là cho đại cuộc.

Dù chưa có một nghiên cứu chính thức cho hiện tượng phò chống Trump ở nơi người Việt, nhưng với sự suy giải và kinh nghiệm bản thân, khi giao tiếp với rất nhiều giới người Việt, đồng thời từ sự quy nạp hóa dữ kiện thu thập được từ các diễn đàn thông tin trên mạng của người Việt, từ các diễn đàn thông tin Việt ngữ, nhất là từ mạng Facebook, ở đây, tôi cố gắng suy nghiệm nhằm tìm ra một yếu tố nào đó vốn đã làm cho một người là ủng hộ hay chống Trump.