Chiến dịch gây áp lực của quân đội Mỹ đang phát huy tác dụng. Lực lượng Houthi đang tan rã. Và giờ đây, họ đối mặt với một vấn đề lớn hơn – Iran vừa từ bỏ Houthi khi Mỹ dội bom xuống Yemen. Động thái này mang lại những hệ quả to lớn không chỉ cho tình hình ở Biển Đỏ, mà còn cho thấy một Iran có thể đang suy yếu, khi rút hỗ trợ khỏi một trong những nhóm ủy nhiệm quan trọng nhất của mình. Ngày 3 tháng 4, The Telegraph – một tờ báo có trụ sở tại Anh – đưa tin rằng Iran đã ra lệnh cho toàn bộ nhân viên quân sự rời khỏi Yemen.
Không rõ chính xác Iran đã triển khai bao nhiêu quân tại quốc gia này, nơi đã chìm trong nội chiến khốc liệt hơn một thập kỷ. Tuy nhiên, chúng ta biết rằng Iran ít nhất đã gửi một đơn vị Vệ binh Cách mạng tới Yemen vào tháng 1 năm 2024. Sự hiện diện đó do Tướng Abdul Reza Shahlai giám sát, người mà Viện Washington cho biết chính quyền Trump đầu tiên đã cố gắng ám sát vào năm 2020. Liệu Shahlai có còn ở Yemen không? Chúng ta không chắc chắn. Nhưng nếu có, việc Iran rút quân gần đây nghĩa là ông ta đang trên đường về nước, cùng với bất kỳ binh sĩ nào ông ta chỉ huy ở Yemen.
The Telegraph trích dẫn một quan chức Iran giấu tên cho rằng động thái này diễn ra giữa chiến dịch ném bom dữ dội của Trump tại Yemen, cùng với nỗ lực buộc Iran ngồi vào bàn đàm phán về chương trình hạt nhân. Theo quan chức này, các cuộc thảo luận ở Iran hiện tập trung vào “Trump và cách đối phó với ông ta.” “Mọi cuộc họp đều bị chi phối bởi các cuộc thảo luận về ông ta, và không còn nhóm khu vực nào chúng tôi từng hỗ trợ được nhắc đến,” quan chức này khẳng định. Điều đó dẫn chúng ta đến một câu hỏi hiển nhiên: Vậy tại sao Iran lại rút khỏi Yemen?
Một lý do dường như là chiến dịch ném bom mà Mỹ phát động nhằm vào Yemen, mà Trump đã mô tả là “thành công không thể tin nổi.” Mỹ đã ném bom các mục tiêu Houthi ở Yemen từ ngày 15 tháng 3, khiến hàng chục người thiệt mạng. Houthi cố gắng mô tả các cuộc không kích nhắm vào khu dân cư Yemen, tuyên bố ngày 15 tháng 3 rằng bom Mỹ đã giết chết 31 người và làm bị thương 101 người khác. Ngược lại, Mỹ khẳng định chiến dịch ném bom đã thành công trong việc tiêu diệt lãnh đạo Houthi và một số địa điểm quân sự quan trọng, khiến nhóm này giảm khả năng tấn công tàu thương mại ở Biển Đỏ. Sự thật có lẽ nằm đâu đó ở giữa.
Điều chúng ta biết là các cuộc ném bom của Mỹ không ngừng nghỉ. Để gia tăng áp lực lên Houthi – và gián tiếp lên Iran – Trump đã ra lệnh không kích hàng ngày. Vào dịp kỷ niệm tuần thứ hai của chiến dịch ném bom, PBS báo cáo một cuộc tấn công khác giết chết ít nhất một người khi Mỹ phá hủy một địa điểm quân sự lớn của Houthi tại thủ đô Sanaa của Yemen. Cuộc tấn công gần đây nhất, vào ngày 3 tháng 4, đã giết chết ít nhất sáu người khi Mỹ dội bom nhiều khu vực do phiến quân kiểm soát ở Yemen. Tổng cộng, chiến dịch của Trump đã khiến ít nhất 67 người ở Yemen thiệt mạng. Những cuộc tấn công này diễn ra khi Mỹ tăng cường quân sự ở Trung Đông.
Mỹ đã gửi ít nhất sáu máy bay ném bom B-2 Spirit tới căn cứ quân sự xa xôi Diego Garcia, nằm trên một đảo nhỏ ở Ấn Độ Dương do Anh kiểm soát. Căn cứ này nằm trong tầm với của Iran khi Mỹ triển khai máy bay ném bom và tàu tiếp nhiên liệu trên không, nhưng ngoài tầm bắn của tên lửa Iran. Việc triển khai B-2 là lời cảnh báo cho Iran: Mỹ bắt đầu với Houthi, và sẽ chuyển sự chú ý sang Iran nếu Trump không đạt được điều ông muốn. Các động thái khác của Mỹ bao gồm triển khai tàu sân bay USS Carl Vinson tới Biển Đỏ. Tàu sân bay khổng lồ này đang trên đường tới Trung Đông, nơi nó sẽ hợp sức với USS Harry S. Truman, vốn đã hoạt động ở Biển Đỏ làm điểm xuất phát cho các cuộc không kích hiện tại của Mỹ.
Khi USS Carl Vinson đến, nó sẽ gần như tăng gấp đôi sức mạnh không quân Mỹ trong khu vực, khiến lãnh đạo Houthi đối mặt với nguy cơ lớn hơn. Thêm vào đó, cuối tháng 3, Mỹ thông báo gửi Phi đội Chiến đấu 124 tới Trung Đông, với nhiều máy bay tấn công mặt đất A-10 Thunderbolt II cùng 300 nhân viên, càng gia tăng áp lực. Houthi đã cố gắng đáp trả. The Telegraph cho biết hiện có một chuyên gia quân sự Nga ở Sanaa đang tư vấn cho Houthi cách phản công tàu sân bay Mỹ. Tuy nhiên, ngay cả chuyên gia này cũng có động cơ riêng: Nga muốn Houthi tập trung vào Mỹ, đồng thời ngăn họ tấn công Ả Rập Xê Út – nơi Trump và Putin dùng để đàm phán ngừng bắn liên quan đến chiến tranh Ukraine.
Các cuộc tấn công của Houthi vào Hải quân Mỹ ở Biển Đỏ được cho là thường xuyên đến mức trở thành cuộc đối đầu nặng nề nhất mà thủy thủ Mỹ đối mặt kể từ Thế chiến II. Nhưng Houthi chưa ghi được cú đánh trực tiếp nào bằng tên lửa hay drone. Trong khi đó, Mỹ đánh trúng mục tiêu ở Yemen mỗi ngày. Thành công của chiến dịch ném bom Mỹ cũng dẫn đến lý do khác khiến Iran rút lui: Iran không muốn đối đầu trực tiếp với Mỹ.
Quan chức nói với The Telegraph rằng Iran không muốn nhân viên của mình ở Yemen bị kẹt trong các cuộc không kích của Mỹ. Điều này hợp lý: nếu một quan chức quân sự Iran bị bom ở Yemen, Iran sẽ buộc phải đáp trả, vì họ tự định vị là một thế lực lớn ở Trung Đông và thường xuyên đưa ra luận điệu chống Mỹ. Để Mỹ giết chết người của mình, dù ở nước khác, sẽ vừa xác nhận Iran hỗ trợ Houthi, vừa đẩy Iran vào một cuộc chiến trực tiếp mà họ không thể thắng. Theo Global Firepower, Mỹ vượt trội Iran về quân sự, xếp hạng nhất thế giới so với vị trí 16 của Iran, với quân số, ngân sách, máy bay, xe bọc thép, xe tăng và hải quân vượt xa. Không lạ khi Iran tránh xung đột trực tiếp.
Với việc không còn nhân viên quân sự Iran ở Yemen, nguy cơ xung đột ngẫu nhiên giữa Mỹ và Iran cũng không còn. Hơn nữa, Iran đang đối mặt với thực tế rằng các cuộc không kích của Trump ở Yemen thành công như ông tuyên bố. Ví dụ, ngày 25 tháng 3, một cuộc không kích có thể đã giết chết Hezam al-Asad, thành viên cấp cao của Hội đồng Chính trị Tối cao Houthi, người biến mất cuối tháng 3. Al-Asad là một trong những nhà tuyên truyền hàng đầu của Houthi, dùng X để đăng video ủng hộ Gaza và chống Israel. Bài đăng cuối cùng của ông ta vào ngày 20 tháng 3 là “Cái chết cho Israel,” sau đó không còn gì nữa.
Có vẻ al-Asad và nhiều lãnh đạo Houthi khác đã trốn dưới lòng đất hoặc trở thành nạn nhân của không kích Mỹ. Iran chứng kiến tất cả và dường như quyết định: hỗ trợ Houthi không còn đáng nữa. Quan chức Iran xác nhận: “Quan điểm ở đây là Houthi sẽ không sống sót, chỉ còn vài tháng hoặc vài ngày, nên không có lý do để giữ họ trong danh sách. Họ là một phần của chuỗi phụ thuộc vào Nasrallah (cựu Tổng thư ký Hezbollah) và Assad (cựu Tổng thống Syria), và giữ chỉ một phần của chuỗi đó cho tương lai là vô nghĩa.” Điều này cho thấy Iran dùng Houthi, Hezbollah và Syria để duy trì quyền lực ở Trung Đông.
Với chế độ Assad ở Syria tan rã, Hezbollah suy yếu bởi cuộc chiến với Israel, và giờ Houthi bị tấn công, Iran cho rằng tốt hơn là cắt bỏ và chạy hơn là hỗ trợ một nhóm chắc chắn sẽ thua trước áp lực Mỹ áp đảo. Vậy việc Iran từ bỏ Houthi nghĩa là gì cho Trung Đông? Thứ nhất, áp lực của Mỹ lên Iran đang hiệu quả. Sanam Vakil từ viện nghiên cứu Chatham House nói với The Telegraph rằng cách tiếp cận của Trump với Houthi khác hẳn Biden. Biden giữ thế phòng thủ, gỡ bỏ danh hiệu khủng bố của Houthi năm 2021 (Trump đã khôi phục), và các cuộc tấn công năm 2024 của ông là phản ứng hơn là chủ động.
Trump thì khác, theo Vakil: “Trump đang cố chứng minh ông hiệu quả hơn Biden trong việc chấm dứt xung đột. [Các cuộc tấn công] liên quan đến chiến dịch gây áp lực tối đa mà ông ủng hộ, gửi thông điệp tới Iran và trục kháng chiến rằng chính quyền ông sẽ mạnh tay hơn để làm mất ổn định các hoạt động khu vực.” Áp lực này nhắm vào cả Iran và Houthi. Với Iran, Trump gây áp lực vì muốn đàm phán về chương trình hạt nhân. Tháng 3, Trump gửi thư cho Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian, đề nghị mở đàm phán, nhưng Iran từ chối đàm phán trực tiếp, chỉ mở cửa cho đàm phán gián tiếp qua Oman.
Đáp lại, Trump tăng cường ném bom Houthi và xây dựng quân sự ở Trung Đông, gửi thông điệp rõ ràng: Iran không được có vũ khí hạt nhân. Điều này đúng lúc khi Iran tiến gần hơn đến việc phát triển đầu đạn hạt nhân, với khả năng làm giàu uranium lên 60% U-235, đủ để chế tạo vũ khí trong vài tháng nếu có đủ máy ly tâm. Iran bác bỏ ý định chế tạo vũ khí hạt nhân, nhưng nói rằng áp lực của Trump có thể buộc họ phải làm vậy để tự vệ. Axios đưa tin ngày 2 tháng 4 rằng Trump đang cân nhắc đàm phán gián tiếp với Iran, nhưng trong lúc chờ quyết định, ông tiếp tục gây áp lực qua các cuộc tấn công Houthi.
Việc Iran từ bỏ Houthi cho thấy áp lực Mỹ đang hiệu quả. Trump nhắm vào một nhóm chủ chốt mà Iran dựa vào để mở rộng quyền lực, buộc Iran phải tập trung nội bộ, với hy vọng đưa Iran vào bàn đàm phán sớm. Ngoài ra, điều này còn cho thấy Iran đang yếu đi. The Telegraph chỉ ra rằng thành công của Israel trước Hamas và Hezbollah, cùng với thất bại của tên lửa Iran nhắm vào Israel năm 2024, đã làm suy yếu Iran. Hai cuộc tấn công tên lửa lớn của Iran vào Israel (tháng 4 và tháng 10) hầu như thất bại hoàn toàn, chứng minh Iran không đủ sức đe dọa Israel hay Mỹ.
Kết hợp với sự sụp đổ của Hamas, Hezbollah, Assad và giờ là Houthi, Iran trở thành “hổ giấy,” dễ bị áp lực Mỹ hơn. Mạng lưới Trung Đông của Iran đang tan rã, và nước này dường như chỉ còn cách ngồi vào bàn đàm phán như Trump muốn. Với Houthi, việc Iran rút lui có thể chấm dứt nguồn cung vũ khí như tên lửa Shebab-3 hay Burkan-3, từng giúp họ tấn công Biển Đỏ 500 lần kể từ tháng 10 năm 2023. Không còn Iran, Houthi sẽ sớm sụp đổ trước không kích Mỹ, có thể mở đường cho chính phủ cũ của Yemen trở lại.
Chúng ta có thể đang chứng kiến sự sụp đổ của hai chế độ trong thời gian thực. Việc Iran từ bỏ Houthi có thể đánh dấu chấm hết cho chiến lược dùng ủy nhiệm gây hỗn loạn ở Trung Đông, bắt nguồn từ quyết định của Trump gia tăng áp lực lên Houthi. Bạn nghĩ gì về việc này? Nó nói gì về tương lai Trung Đông và quan hệ Mỹ-Iran? Iran có mất vị thế quyền lực không?
Đoàn Bảo Châu
Nguồn: https://www.facebook.com/ChauDoan21165/posts/pfbid02XxX31k7AUZDM6pJ3xcDo4StS4FqMVUAkswvoxcJ
